نحوه به سرپرستی گرفتن بچه

به سرپرستی گرفتن بچه، یک فرآیند عاطفی و قانونی مهم است که به کودکان نیازمند خانه و خانواده ای گرم و پایدار می بخشد. این مسیر، شامل مراحل اداری و قانونی دقیق در سازمان بهزیستی و دادگاه ها است و متقاضیان باید شرایط عمومی، اخلاقی، مالی و روانی مشخصی را دارا باشند تا صلاحیت آن ها برای پذیرش مسئولیت یک کودک احراز شود.

فرزندخواندگی و سرپرستی کودکان بی سرپرست و بدسرپرست، نه تنها به این کودکان فرصتی برای رشد در محیطی امن و سرشار از محبت می دهد، بلکه می تواند آغازی نو برای خانواده هایی باشد که خواهان تجربه شیرین پدر و مادر شدن هستند. در سال های اخیر، قوانین مربوط به فرزندخواندگی در ایران تغییرات مثبتی را تجربه کرده که امکان سرپرستی را برای گروه های بیشتری از متقاضیان، از جمله زنان مجرد و زوجین دارای فرزند، فراهم آورده است. این مقاله به صورت گام به گام، به بررسی تمامی ابعاد قانونی، اداری، حقوقی و حتی چالش های رایج در مسیر به سرپرستی گرفتن بچه در ایران می پردازد تا راهنمایی جامع برای متقاضیان باشد.

مفاهیم پایه سرپرستی و فرزندخواندگی در ایران

پیش از ورود به جزئیات مراحل و شرایط، لازم است با مفاهیم اصلی و تفاوت های حقوقی مربوط به سرپرستی و فرزندخواندگی آشنا شویم. این آشنایی، به درک بهتر فرآیند پیش رو کمک شایانی می کند و ابهامات احتمالی را برطرف می سازد.

فرزندخواندگی چیست؟ تعریف قانونی و تفاوت ها

بر اساس تعریفی که سازمان بهزیستی کشور ارائه داده است، فرزندخواندگی به معنای اعطای سرپرستی کودکان بدون سرپرست شناخته شده یا بدسرپرست تحت نظارت سازمان بهزیستی به خانواده های متقاضی واجد شرایط است. این فرآیند، یک رابطه حقوقی دائم ایجاد می کند که در آن کودک از تمامی حقوق و تکالیف فرزندان طبیعی برخوردار می شود، به جز حق ارث بری که سازوکار خاص خود را دارد.

تفاوت اصلی «فرزندخواندگی» با سایر انواع «سرپرستی» نظیر حضانت موقت یا کفالت در ماهیت دائمی و کامل بودن رابطه حقوقی است. در حضانت موقت یا کفالت، رابطه حقوقی ایجاد شده عموماً محدودتر بوده و حقوق و تکالیف کمتری را شامل می شود. فرزندخواندگی یک پیوند حقوقی و عاطفی عمیق تر و پایدارتر است که تلاش می کند وضعیت کودک را به فرزند طبیعی نزدیک کند و تمامی مسئولیت های والدین را به سرپرستان منتقل می سازد.

اهداف و اهمیت قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست

قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، با هدف حفظ حقوق و منافع عالیه کودک و فراهم آوردن بهترین شرایط برای رشد و بالندگی آن ها تدوین شده است. این قانون در پی آن است که کودکانی را که به هر دلیلی از حمایت والدین خود محروم شده اند، در محیطی خانوادگی و امن قرار دهد. اهمیت این قانون در موارد زیر خلاصه می شود:

• تضمین آینده کودکان: این قانون، چارچوبی قانونی برای واگذاری سرپرستی کودکان به خانواده های صلاحیت دار فراهم می آورد و آینده ای امن و باثبات را برای آن ها تضمین می کند.
• حفظ حقوق کودک: از طریق فرآیندهای دقیق بررسی صلاحیت، تلاش می شود کودک به خانواده ای سپرده شود که توانایی تأمین نیازهای مادی، عاطفی و تربیتی او را داشته باشد و از هرگونه آسیب و سوءاستفاده احتمالی جلوگیری شود.
• فرهنگ سازی اجتماعی: این قانون به ترویج فرهنگ فرزندخواندگی در جامعه کمک کرده و فرصتی را برای خانواده ها فراهم می آورد تا با پذیرش این کودکان، نقش مهمی در سلامت اجتماعی ایفا کنند.
• نظارت مستمر: با سازوکارهایی نظیر دوره آزمایشی و نظارت مددکاران اجتماعی، از سلامت وضعیت کودک در خانواده سرپرست اطمینان حاصل می شود.

شرایط متقاضیان سرپرستی کودک: چه کسانی می توانند بچه به سرپرستی بگیرند؟

فرآیند به سرپرستی گرفتن بچه، مستلزم احراز شرایط متعددی است که توسط قانون و سازمان بهزیستی تعیین شده اند. این شرایط برای اطمینان از قرار گرفتن کودک در بهترین محیط ممکن، بسیار حیاتی هستند و از ابعاد مختلفی مورد بررسی قرار می گیرند.

شرایط عمومی و اساسی متقاضیان

افرادی که قصد به سرپرستی گرفتن بچه را دارند، باید مجموعه ای از شرایط عمومی را احراز کنند. این شرایط برای تمامی گروه های متقاضی یکسان است و شامل موارد زیر می شود:

1. تابعیت ایرانی: متقاضیان باید تابعیت جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند.
2. اعتقاد به ادیان رسمی: اعتقاد به یکی از ادیان رسمی کشور که در قانون اساسی به رسمیت شناخته شده اند، الزامی است.
3. سن قانونی: حداقل سن ۳۰ سال برای یکی از زوجین متقاضی یا زن مجرد، از جمله شرایط اصلی است.
4. سلامت جسمی و روانی: متقاضیان نباید به بیماری های واگیردار یا صعب العلاج مبتلا باشند. همچنین، باید از سلامت روانی کافی برای تربیت و نگهداری کودک برخوردار باشند.
5. توانایی مالی: داشتن تمکن مالی قابل قبول برای تأمین تمامی نیازهای مادی کودک (خوراک، پوشاک، مسکن، آموزش، درمان) ضروری است.
6. صلاحیت اخلاقی و نداشتن سوءپیشینه: متقاضیان نباید سابقه محکومیت جزایی مؤثر داشته باشند و باید از نظر اخلاقی واجد شرایط تشخیص داده شوند. عدم اعتیاد به الکل، مواد مخدر و روان گردان نیز از شروط اساسی است.
7. عدم حجر: متقاضیان نباید محجور باشند؛ یعنی دارای عقل سلیم و قدرت تصمیم گیری باشند.
8. گواهی ازدواج (برای زوجین): زوجین باید سند ازدواج دائم ارائه دهند و رضایت کامل هر دو نفر برای سرپرستی کودک الزامی است.

اولویت های سازمان بهزیستی برای واگذاری سرپرستی

سازمان بهزیستی برای واگذاری سرپرستی کودکان، اولویت بندی مشخصی دارد تا اطمینان حاصل کند که بهترین شرایط برای کودک فراهم می آید. این اولویت ها به شرح زیر است:

1. زوجین بدون فرزند: اولویت اصلی با زن و شوهری است که حداقل پنج سال از تاریخ ازدواج آن ها گذشته و صاحب فرزند نشده اند. البته، اگر پزشکی قانونی تشخیص دهد که امکان بچه دار شدن برای زوج وجود ندارد، شرط پنج سال اعمال نخواهد شد. متقاضیان در این گروه باید گواهی پزشکی قانونی دال بر عدم امکان فرزندآوری را ارائه دهند.
2. زن و شوهر دارای فرزند: با تغییر قوانین، زوجین دارای فرزند نیز می توانند برای سرپرستی کودک اقدام کنند. این قانون جدید، فرصت های بیشتری را برای کودکان بی سرپرست و بدسرپرست فراهم آورده است تا در محیطی خانوادگی رشد کنند.
3. زنان و دختران مجرد بالای ۳۰ سال: این گروه از متقاضیان نیز می توانند منحصراً برای سرپرستی فرزند دختر اقدام کنند. این تغییر قانونی، مسیرهای جدیدی را برای زنان توانمند که مایل به پذیرش مسئولیت فرزند هستند، باز کرده است.

در شرایط یکسان، زوجین کمتر از پنجاه سال بر زوجین بالای پنجاه سال برای پذیرش سرپرستی ارجحیت دارند.

اولویت یابندگان کودک

در موارد خاص، اگر فردی کودکی را پیدا کند و تمامی شرایط لازم برای سرپرستی او را احراز کند، می تواند برای گرفتن سرپرستی آن کودک بر دیگر متقاضیان اولویت داشته باشد. این اولویت بندی نیز با هدف تسریع در تعیین تکلیف کودک و فراهم آوردن محیطی امن برای او در نظر گرفته شده است، مشروط بر آنکه تمامی صلاحیت های لازم توسط فرد یابنده احراز شود.

کودکانی که تحت سرپرستی قرار می گیرند: معیارهای قانونی

سازمان بهزیستی تنها می تواند کودکانی را برای سرپرستی واگذار کند که از نظر قانونی واجد شرایط باشند. این معیارها با هدف حمایت از حقوق کودک و اطمینان از اینکه هیچ کودکی بدون ضرورت از والدین بیولوژیکی خود جدا نشود، تعیین شده اند.

دسته بندی کودکان واجد شرایط

بر اساس ماده ۷ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، سپردن سرپرستی کودکان در صورتی مجاز است که دارای یکی از شرایط زیر باشند:

1. عدم امکان شناخت والدین: کودکانی که امکان شناخت هیچ یک از پدر، مادر و جد پدری آن ها وجود نداشته باشد (مانند نوزادان رها شده).
2. فوت والدین و جد پدری: کودکانی که پدر، مادر، جد پدری و وصی منصوب از سوی ولی قهری آن ها در قید حیات نباشند.
3. عدم مراجعه برای سرپرستی: کودکانی که سرپرستی آن ها به موجب حکم مراجع صلاحیت دار به سازمان بهزیستی سپرده شده و تا زمان دو سال از تاریخ سپردن آن ها به سازمان، پدر یا مادر یا جد پدری و وصی منصوب از سوی ولی قهری برای سرپرستی آن ها مراجعه نکرده باشند.
4. عدم صلاحیت والدین: کودکانی که هیچ یک از پدر، مادر، جد پدری و وصی منصوب از سوی ولی قهری صلاحیت سرپرستی را نداشته باشند و به تشخیص دادگاه صالح، این امر حتی با ضم امین یا ناظر نیز حاصل نشود.

به طور خلاصه، کودکانی که والدین و پدربزرگ آن ها شناخته شده نیستند یا در قید حیات نیستند، و همچنین کودکانی که بیش از دو سال از سپردن آن ها به بهزیستی گذشته و کسی برای بردن آن ها مراجعه نکرده است، می توانند تحت سرپرستی قرار بگیرند. این فرآیند قضایی برای تأیید وضعیت کودک و امکان واگذاری سرپرستی، زمان بر است و یکی از دلایل طولانی شدن صف انتظار محسوب می شود.

محدودیت های سنی و جنسیتی برای واگذاری کودک

در فرآیند واگذاری سرپرستی، محدودیت ها و ملاحظات سنی و جنسیتی نیز وجود دارد. در حالی که تعداد کودکان دختر و پسر تحت پوشش بهزیستی تقریباً برابر است (حدود ۵۰ درصد دختر و ۵۰ درصد پسر)، اما تقاضا برای نوزادان دختر بسیار بیشتر است. آمارها نشان می دهد که حدود ۹۹ درصد از متقاضیان در مرحله اول به دنبال نوزاد دختر هستند. این موضوع باعث می شود کودکان با سن بالاتر، به ویژه پسران، مدت زمان بیشتری در مراکز شبه خانواده باقی بمانند.

در سال های اخیر، حدود ۸۰ درصد فرزندخواندگی ها در محدوده سنی ۰ تا ۳ سال اتفاق افتاده و متقاضی برای کودکان بالای ۳ سال بسیار کمتر است. این واقعیت، زمان انتظار را برای خانواده هایی که متقاضی نوزاد دختر هستند، به شکل قابل توجهی افزایش می دهد، در حالی که خانواده هایی که آمادگی پذیرش کودکان با سن بالاتر، پسران، یا کودکان دارای معلولیت و بیماری خاص را دارند، ممکن است سریع تر به نتیجه برسند.

مراحل گام به گام به سرپرستی گرفتن بچه از بهزیستی

مسیر به سرپرستی گرفتن بچه از سازمان بهزیستی، یک فرآیند مرحله ای و دقیق است که نیازمند صبر، پیگیری و ارائه مدارک کامل است. آشنایی با این مراحل به متقاضیان کمک می کند تا با آمادگی بیشتری این راه را طی کنند.

مرحله اول: ثبت نام و تشکیل پرونده آنلاین

نخستین گام برای متقاضیان سرپرستی، ثبت نام در سامانه ملی فرزندخواندگی است. این سامانه با هدف شفاف سازی و تسهیل فرآیند ایجاد شده است.

• مراجعه به سامانه: متقاضیان باید به آدرس adoption.behzisti.net مراجعه کرده و فرم های مربوطه را تکمیل نمایند.
• آپلود مدارک: در زمان ثبت نام، لازم است لیست کاملی از مدارک مورد نیاز با کیفیت مطلوب از روی اصل اسناد، در سامانه بارگذاری شود. بهتر است متقاضیان از قبل تمامی مدارک را آماده داشته باشند.
• مدارک مورد نیاز شامل:
  1. تصویر کلیه صفحات شناسنامه ایرانی متقاضیان.
  2. تصویر کارت ملی متقاضیان.
  3. تصویر کارت پایان خدمت یا کارت معافیت از خدمت (برای آقایان).
  4. تصویر سند ازدواج زوجین متقاضی.
  5. تصویر آخرین مدرک تحصیلی متقاضیان.
  6. تصویر سند مالکیت یا مبایعه نامه منزل یا اجاره نامه.
  7. اصل یا تصویر گواهی مربوط به اشتغال به کار یا تعیین میزان تقریبی درآمد متقاضیان (مانند حکم کارگزینی، فیش حقوقی، پروانه کسب و …).
  8. تصویر مدارک بیمه پایه اجتماعی.
  9. اصل گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان مبنی بر عدم امکان بچه دار شدن (برای زوجین فاقد فرزندی که پنج سال از ازدواج آنان گذشته و بخواهند از اولویت اول برخوردار شوند. متعاقباً متقاضیان مذکور باید از پزشکی قانونی نیز گواهی دریافت کنند).

  نکته مهم: تمامی تصاویر مدارک باید خوانا و واضح باشند و پس از اعلام بهزیستی، باید در یکی از دفاتر اسناد رسمی برابر اصل شوند.

• دریافت کد رهگیری: پس از تکمیل ثبت نام و بارگذاری مدارک، یک پیامک حاوی کد رهگیری برای متقاضیان ارسال می شود. حفظ این کد برای پیگیری های بعدی ضروری است.

مرحله دوم: بررسی صلاحیت های جامع متقاضیان

پس از ثبت نام اولیه، نوبت به بررسی صلاحیت های متقاضیان می رسد. این مرحله شامل ارزیابی های مختلفی است تا اطمینان حاصل شود که خانواده متقاضی، بهترین محیط را برای کودک فراهم خواهد کرد.

• بازدید مددکاری اولیه: مددکاران اجتماعی بهزیستی، از منزل و شرایط زندگی متقاضیان بازدید می کنند تا وضعیت معیشتی، اجتماعی و فرهنگی خانواده را از نزدیک ارزیابی نمایند.
• مصاحبه روانشناسی: متقاضیان به روانشناس معتمد سازمان بهزیستی معرفی می شوند تا از نظر آمادگی روانی برای پذیرش فرزند و توانایی مواجهه با چالش های احتمالی مورد ارزیابی قرار گیرند. آمادگی روانی در این مرحله از اهمیت بالایی برخوردار است.
• اخذ گواهی های لازم: متقاضیان باید گواهی عدم اعتیاد و عدم سوءپیشینه کیفری را از مراجع ذی ربط دریافت و ارائه دهند.
• گواهی پزشک متخصص: برای زوجین بدون فرزند، گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان (و سپس پزشکی قانونی) مبنی بر عدم امکان فرزندآوری ضروری است.
• ارجاع به مراجع دینی: در برخی موارد و در صورت لزوم، متقاضیان ممکن است به مراجع دینی نیز ارجاع داده شوند.

سازمان در تأیید صلاحیت خانواده های متقاضی نباید ذره ای کوتاه بیاید. اگر کوتاه بیاید خیانت در حق این کودکان معصوم است که برخی هایشان بالاخره یک بار در زندگی سختی کشیده اند و نباید بار دیگر این اتفاق برایشان تکرار شود.

مرحله سوم: معرفی کودک و دوره آزمایشی

بعد از تأیید صلاحیت های اولیه، نوبت به معرفی کودک واجد شرایط به خانواده می رسد. این مرحله با حساسیت زیادی انجام می شود.

• معرفی کودک: با توجه به شرایط خانواده متقاضی (سن، جنسیت و ترجیحات دیگر) و همچنین وضعیت کودکان واجد شرایط واگذاری، کودکی به متقاضیان معرفی می شود. عواملی مانند سن، جنسیت و وضعیت سلامت کودک می تواند بر زمان انتظار تأثیرگذار باشد.
• دیدارهای اولیه: دیدارهایی بین متقاضیان و کودک انجام می شود تا پذیرش طرفین و تعامل اولیه آن ها مورد ارزیابی قرار گیرد. در صورت عدم تعامل مناسب، ممکن است تا ۳ کودک نیز به خانواده پیشنهاد شود.
• حکم سرپرستی موقت: در صورت توافق و تأیید تعامل، قاضی حکمی مبنی بر سرپرستی موقت به مدت ۶ ماه صادر می کند.
• دوره های والدگری: در طول دوره سرپرستی موقت، والدین متقاضی ملزم به شرکت در دوره های آموزشی والدگری هستند تا مهارت های لازم برای تربیت و نگهداری از کودک را کسب کنند.
• نظارت مددکاری: مددکاران اجتماعی در طول این دوره ۶ ماهه، بر وضعیت کودک و خانواده نظارت مستمر دارند تا از سلامت محیط و تعامل صحیح اطمینان حاصل کنند.

مرحله چهارم: صدور حکم قطعی سرپرستی

پس از پایان موفقیت آمیز دوره آزمایشی و تأیید نهایی کارشناسان بهزیستی و مددکاران اجتماعی، پرونده مجدداً به دادگاه ارجاع داده می شود.

• تأیید کارشناسان: در این مرحله، کارشناسان بهزیستی گزارش نهایی خود را در خصوص وضعیت کودک و خانواده به دادگاه ارائه می دهند.
• صدور حکم دائم: در صورت تأیید نهایی، قاضی حکم سرپرستی موقت را به حکم قطعی و دائم تبدیل می کند و کودک به طور رسمی به خانواده واگذار می شود.

ابعاد حقوقی و مالی سرپرستی کودک

فرزندخواندگی علاوه بر ابعاد عاطفی و اجتماعی، دارای جنبه های حقوقی و مالی مهمی است که برای تضمین آینده کودک و حفظ حقوق او ضروری است.

تضمین آینده مالی کودک: شرط تملیک اموال (ماده ۱۴ قانون حمایت)

یکی از مهم ترین بخش های حقوقی فرزندخواندگی، تضمین آینده مالی کودک است. بر اساس ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر می کند که درخواست کننده سرپرستی بخشی از اموال یا حقوق خود را به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی تملیک کند. تشخیص نوع و میزان مال یا حقوق مزبور با دادگاه است.

در مواردی که دادگاه تشخیص دهد اخذ تضمین عینی از درخواست کننده ممکن یا به مصلحت نیست و سرپرستی کودک یا نوجوان ضرورت داشته باشد، دستور اخذ تعهد کتبی به تملیک بخشی از اموال یا حقوق در آینده را صادر و پس از قبول درخواست کننده و انجام دستور، حکم سرپرستی صادر می کند. این ماده قانونی با هدف جبران عدم ارث بری فرزندخوانده از والدین سرپرست و تضمین حقوق مالی او در آینده تدوین شده است. این اقدام می تواند به صورت تملیک قسمتی از دارایی های منقول یا غیرمنقول والدین به نام فرزندخوانده باشد.

ارث فرزندخوانده و راهکارهای قانونی

بر اساس قوانین ایران، فرزندخوانده مانند فرزند طبیعی از والدین سرپرست خود ارث نمی برد. این یکی از تفاوت های اصلی فرزندخواندگی با نسب خونی است. با این حال، قانون راهکارهایی را برای والدین سرپرست فراهم کرده تا بتوانند بخشی از اموال خود را به فرزندخوانده منتقل کنند:

1. وصیت: والدین سرپرست می توانند تا یک سوم از اموال خود را به وصیت به نام فرزندخوانده منتقل کنند.
2. تملیک اموال: علاوه بر ماده ۱۴ قانون حمایت، والدین می توانند در زمان حیات خود، اموال و دارایی هایی را به نام فرزندخوانده کنند و به این ترتیب، آینده مالی او را تضمین نمایند.

عدم قطع مستمری و حمایت های قبلی کودک

چنانچه کودک یا نوجوان بی سرپرست یا بدسرپرست قبل از واگذاری به خانواده سرپرست، از مستمری یا حمایت های مالی دولتی یا خیریه برخوردار بوده باشد، این مستمری ها و حمایت ها پس از به سرپرستی گرفته شدن نیز قطع نخواهند شد. این بند قانونی برای اطمینان از حفظ وضعیت مالی کودک و کاهش بار مالی اولیه از دوش خانواده سرپرست طراحی شده است و والدین سرپرست نیز وظیفه دارند تا هزینه های کودک را تأمین کنند. مددکاران اجتماعی تا سن ۱۸ سالگی کودک بر این موارد نظارت می کنند.

محرمیت فرزندخوانده: ملاحظات شرعی و راهکارها

مسئله محرمیت فرزندخوانده در خانواده های ایرانی، با توجه به مبانی شرعی و فقهی، یکی از موضوعات مهم و حساس است. از آنجایی که فرزندخوانده، فرزند نسبی محسوب نمی شود، رابطه محرمیت با والدین سرپرست و دیگر اعضای خانواده (مانند خواهر و برادر سرپرست) به طور خودکار ایجاد نمی شود.

برای حل این مسئله و ایجاد محرمیت، راهکارهای شرعی مختلفی وجود دارد که خانواده ها می توانند با رجوع به مراجع تقلید و کسب نظر آن ها، یکی از این راهکارها را انتخاب کنند. متداول ترین راهکارها عبارتند از:

1. رضاعی (شیردهی): اگر مادر سرپرست بتواند کودک (چه دختر و چه پسر) را در سن شیرخوارگی (قبل از دو سالگی قمری) با شرایط شرعی خاص شیر دهد، رابطه رضاعی ایجاد شده و کودک از طریق شیرخوارگی به او محرم می شود و به تبع آن با همسر او و فرزندان نسبی او نیز محرمیت پیدا می کند.
2. ازدواج موقت: راهکار دیگر، ازدواج موقت پدر سرپرست با مادر نسبی کودک (در صورتی که معلوم باشد) یا ازدواج موقت پدر سرپرست با خود فرزندخوانده دختر (در صورت رسیدن به سن بلوغ شرعی) است. البته این روش ها پیچیدگی های خاص خود را دارند و باید با دقت و مشاوره مراجع تقلید انجام شوند.
3. ازدواج با فرزندخوانده: در صورت عدم ایجاد محرمیت شرعی، فرزندخوانده از نظر شرعی نامحرم محسوب می شود و امکان ازدواج با او در صورت رسیدن به بلوغ شرعی وجود دارد. این موضوع، یکی از چالش های اصلی برای خانواده هایی است که فرزندخوانده دختر یا پسر دارند.

انتخاب راهکار مناسب برای ایجاد محرمیت، کاملاً بستگی به شرایط خانواده، سن کودک و نظر مرجع تقلید دارد. بنابراین، اکیداً توصیه می شود که متقاضیان سرپرستی، پیش از اقدام، با کارشناسان دینی و مراجع تقلید خود در این زمینه مشورت کنند تا بهترین و صحیح ترین راهکار شرعی را بیابند.

چالش ها، پرسش های رایج و شفاف سازی ها در فرزندخواندگی

مسیر به سرپرستی گرفتن بچه، با وجود اهمیت و زیبایی هایش، ممکن است با چالش ها و سوالات متعددی برای متقاضیان همراه باشد. در این بخش به برخی از پرسش های رایج پاسخ می دهیم.

دلایل طولانی بودن صف انتظار

بسیاری از متقاضیان از طولانی بودن صف انتظار برای فرزندخواندگی گلایه دارند. این امر دلایل متعددی دارد:

• نقش بهزیستی: سازمان بهزیستی تولیدکننده کودک نیست، بلکه متولی واگذاری کودکانی است که از نظر قانونی بی سرپرست یا بدسرپرست شناخته شده اند و واجد شرایط واگذاری هستند.
• پروسه های قضایی: فرآیند تأیید بی سرپرستی یا بدسرپرستی یک کودک توسط مراجع قضایی، پیچیده و زمان بر است. این پروسه ها برای حفظ حقوق کودکان و اطمینان از صحت واگذاری انجام می شوند.
• اولویت متقاضیان: بیشتر خانواده ها متقاضی نوزاد دختر هستند که این تقاضای بالا، منجر به طولانی تر شدن صف انتظار برای این گروه می شود. در مقابل، متقاضیان کودکان با سن بالاتر، پسران، یا کودکان دارای نیازهای خاص، ممکن است زودتر به نتیجه برسند.

شفافیت و مقابله با پارتی بازی

گاهی نگرانی هایی در مورد احتمال پارتی بازی در فرآیند فرزندخواندگی مطرح می شود. اما با راه اندازی سامانه ملی فرزندخواندگی، تلاش بر شفاف سازی حداکثری و کاهش خطای انسانی شده است. این سامانه به استان ها امکان ارزیابی و رصد روند فرزندخواندگی را می دهد.

تفاوت شرایط هر خانواده با خانواده دیگر و همچنین تفاوت ویژگی های هر کودک، می تواند زمان بندی ها را متفاوت کند. به عنوان مثال، خانواده ای که چندین سال منتظر نوزاد دختر است، ممکن است شاهد واگذاری سریع تر سرپرستی به خانواده ای باشد که پذیرش پسری ۶ ساله یا کودکی دارای معلولیت را قبول کرده است. این تفاوت ها لزوماً به معنای پارتی بازی نیست. در صورت وجود هرگونه احساس اجحاف یا تخلف، متقاضیان می توانند از طریق بخش پرسش و پاسخ سامانه فرزندخواندگی یا سامانه دیدبان سازمان بهزیستی با شماره تلفن ۱۴۸۲، موارد را به ستاد کشوری مطرح نمایند.

سخت تر شدن یا قانونمندتر شدن روند سرپرستی؟

برخی افراد معتقدند روند فرزندخواندگی سخت تر شده است، اما مسئولان بهزیستی تأکید دارند که این روند قانونمندتر شده است. در گذشته، شاید برخی شرایط خانواده ها به درستی بررسی نمی شد، اما امروزه با سخت گیری بیشتر و بررسی دقیق تر صلاحیت ها، تلاش می شود تا از وقوع مشکلات جدی، از جمله فسخ فرزندخواندگی جلوگیری شود. فسخ فرزندخواندگی یکی از سخت ترین تجربه ها برای کودکان است که می تواند لطمات روحی عمیقی به آن ها وارد کند.

قانونمندتر شدن فرآیند همچنین به حفظ حقوق کودکان، از جمله عدم جدایی خواهران و برادران از یکدیگر، کمک می کند و از تبعات روحی این جدایی ها جلوگیری می نماید.

پذیرش کودکان با نیازهای خاص و سن بالاتر

همانطور که ذکر شد، تقاضا برای کودکان با نیازهای خاص یا سنین بالاتر کمتر است. سازمان بهزیستی خانواده ها را به پذیرش این کودکان تشویق می کند. زمان انتظار برای این موارد به طور قابل توجهی کوتاه تر است و پذیرش این کودکان می تواند به آن ها شانس یک زندگی خانوادگی را اعطا کند که در غیر این صورت، شاید مدت ها در مراکز باقی بمانند.

آمار و اطلاعات به روز فرزندخواندگی در ایران

بر اساس آمار ارائه شده توسط سازمان بهزیستی (که ممکن است نیاز به به روزرسانی داشته باشد، آمار اینجا مربوط به ۶ ماهه نخست سال ۱۳۹۹ است)، در آن دوره، ۵۳۹ فرزند بهزیستی در سراسر کشور به فرزندخواندگی رفته اند. همچنین، ۲۸ فرزند بهزیستی که دارای معلولیت بودند نیز در همین دوره وارد خانواده ها شدند. استان تهران با ۱۵۵ فرزندخواندگی، بیشترین آمار را در آن دوره به خود اختصاص داده بود.

ابعاد روانشناختی و اجتماعی سرپرستی کودک

فرزندخواندگی تنها یک فرآیند قانونی و اداری نیست، بلکه یک تحول عمیق روانشناختی و اجتماعی هم برای والدین و هم برای کودک است. درک این ابعاد برای موفقیت بلندمدت این تجربه حیاتی است.

آمادگی روانی والدین و مشاوره

پذیرش کودک از طریق سرپرستی، نیازمند آمادگی روانی بالایی در والدین است. ممکن است والدین سرپرست، پیش از این با چالش های ناباروری مواجه بوده اند که خود می تواند تأثیرات روانشناختی خاصی داشته باشد. همچنین، تربیت کودکی که از گذشته متفاوتی آمده است، نیاز به صبر، درک و انعطاف پذیری دارد. از این رو:

• مشاوره روانشناسی: اهمیت مشاوره روانشناسی قبل و در حین فرآیند فرزندخواندگی، به خانواده ها کمک می کند تا انتظارات واقع بینانه ای داشته باشند، با چالش ها کنار بیایند و آمادگی لازم برای مواجهه با ابعاد مختلف این تجربه را کسب کنند.
• مدیریت انتظارات: والدین باید انتظارات واقع بینانه ای از خود و کودک داشته باشند. هر کودکی، صرف نظر از چگونگی ورودش به خانواده، دارای شخصیت و نیازهای منحصر به فردی است.

اهمیت آشکارسازی حقیقت فرزندخواندگی برای کودک

یکی از مهم ترین نکات روانشناختی در فرزندخواندگی، نحوه و زمان اطلاع رسانی به کودک درباره حقیقت سرپرستی است. بسیاری از خانواده ها تمایل دارند این حقیقت را از کودک و اطرافیان خود پنهان نگه دارند، اما تحقیقات و تجربیات نشان داده است که این پنهان کاری، آسیب های روحی جدی به کودک وارد می کند.

زمانی که کودک در سنین بالاتر از این واقعیت باخبر می شود، ممکن است احساس فریب خوردگی، بی اعتمادی و هویت گسیخته را تجربه کند. در صورتی که اگر از همان ابتدا، در فضایی امن و با زبانی مناسب سن کودک، این حقیقت به او گفته شود، آسیب پذیری اش کمتر خواهد بود.

• فرهنگ سازی: رسانه ها، فیلم ها و سریال ها نقش مهمی در فرهنگ سازی جامعه و تغییر دیدگاه ها نسبت به فرزندخواندگی دارند. ترویج این فرهنگ که فرزندخواندگی یک امر طبیعی و ارزشمند است، به کودک کمک می کند تا با غرور و افتخار با هویت خود کنار بیاید.
• آموزش والدین: آموزش والدین برای نحوه صحیح برخورد با این موضوع و چگونگی اطلاع رسانی به کودک، از اهمیت بالایی برخوردار است.

ایجاد محیطی امن و بدون تبعیض

وظیفه اصلی والدین سرپرست، فراهم آوردن محیطی امن، سرشار از عشق و بدون تبعیض برای فرزندخوانده است. کودک باید احساس کند که عضوی جدایی ناپذیر و برابر از خانواده است و هیچ تفاوتی بین او و فرزندان بیولوژیکی (در صورت وجود) قائل نیستند.

• رفتار یکسان: رفتارهای تبعیض آمیز، حتی ناخواسته، می تواند لطمات روحی عمیقی به کودک وارد کند.
• نظارت مددکاران: مددکاران اجتماعی تا سن ۱۸ سالگی بر وضعیت کودک در خانواده نظارت مستمر دارند تا از حفظ حقوق کودک، سلامت روحی و روانی او و ایجاد محیطی سالم و بدون تبعیض اطمینان حاصل کنند.

توصیه ها و جمع بندی نهایی

به سرپرستی گرفتن بچه، یک تصمیم بزرگ و تعهدی مادام العمر است که می تواند زندگی یک کودک را متحول سازد و به خانواده معنای تازه ای ببخشد. این مسیر، هرچند ممکن است با چالش ها و مراحل اداری همراه باشد، اما نتیجه آن، یعنی پرورش کودکی در آغوش محبت، بی شک ارزش تلاش را دارد.

برای پیمودن موفقیت آمیز این راه، نکات کلیدی زیر را همواره به خاطر داشته باشید:

• صبر و آگاهی: این فرآیند زمان بر است. با صبر و با افزایش آگاهی خود نسبت به تمامی ابعاد قانونی، شرعی، روانشناختی و اجتماعی، می توانید با آمادگی بیشتری گام بردارید.
• مشاوره تخصصی: از مشاوران حقوقی، روانشناسان و کارشناسان سازمان بهزیستی کمک بگیرید. مشورت با مراجع تقلید برای مسائل مربوط به محرمیت نیز ضروری است.
• شفافیت: همیشه حقیقت فرزندخواندگی را با کودک خود در میان بگذارید. این صداقت، پایه و اساس یک رابطه مستحکم و مبتنی بر اعتماد است.
• عشق و برابری: مهم ترین عامل در موفقیت فرزندخواندگی، عشقی بی قید و شرط و رفتاری عادلانه و برابر با فرزندخوانده است. کودک باید در محیطی امن و به دور از هرگونه تبعیض رشد کند.

با رعایت این اصول و تکیه بر اطلاعات دقیق، می توانید فصلی نو و سرشار از امید را در زندگی خود و کودکی آغاز کنید که بیش از هر چیز به یک خانواده و آغوشی گرم نیازمند است. برای کسب اطلاعات بیشتر و راهنمایی های دقیق تر، همواره به وب سایت رسمی سازمان بهزیستی کشور و مراکز مشاوره معتبر مراجعه نمایید.