مهریه تا چقدر قانونی است؟ راهنمای جامع سقف، مطالبه و قوانین جدید مهریه ۱۴۰۴

مهریه در قانون ایران سقف عددی مشخصی ندارد و هر میزانی که توافق شود، قانونی و قابل مطالبه است؛ اما ضمانت اجرای کیفری (حبس مرد) فقط تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی وجود دارد. این بدان معناست که مهریه های بیش از ۱۱۰ سکه نیز قابل مطالبه هستند، اما برای مازاد آن حکم جلب صادر نمی شود و مطالبه از طریق توقیف اموال صورت می گیرد.

مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین تعهدات مالی و شرعی در عقد ازدواج، همواره محل بحث و پرسش های فراوانی بوده است. آگاهی از ابعاد قانونی مهریه برای هر فردی که قصد ازدواج دارد یا درگیر مسائل خانوادگی است، حیاتی است. این آگاهی نه تنها به زوجین کمک می کند تا با دیدی بازتر و مسئولانه تر وارد زندگی مشترک شوند، بلکه می تواند از بروز بسیاری از مشکلات حقوقی و مالی در آینده جلوگیری کند. در این مقاله، به بررسی دقیق و همه جانبه مهریه در قوانین ایران، از تعاریف و انواع آن گرفته تا سقف های اجرایی و نحوه مطالبه آن، می پردازیم.

۱. مهریه در قانون مدنی ایران: تعاریف و انواع

مهریه، مالی است که به موجب عقد نکاح، مرد مکلف به پرداخت آن به زن می شود. این تعهد، ریشه در شرع اسلام و قوانین مدنی ایران دارد و زن به محض جاری شدن صیغه عقد، مالک آن می شود و می تواند هرگونه تصرفی که بخواهد در آن انجام دهد. شناخت دقیق تعاریف و انواع مهریه، اولین گام برای درک جایگاه قانونی آن است.

۱.۱. تعریف حقوقی مهریه (ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی)

بر اساس ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی ایران، هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک باشد می توان مهر قرار داد. این ماده نشان می دهد که مهریه می تواند شامل طیف گسترده ای از اموال باشد؛ از سکه طلا و پول نقد گرفته تا املاک، خودرو، سهام، یا حتی آموزش هنری و معنوی. نکته اصلی این است که مهریه باید دارای ارزش مالی مشخص و قابلیت تملک شرعی و قانونی باشد.

۱.۲. انواع مهریه بر اساس قانون

در نظام حقوقی ایران، مهریه بر اساس نحوه تعیین و زمان مطالبه، به سه دسته اصلی تقسیم می شود که هر یک شرایط خاص خود را دارند:

• مهرالمسمی: این نوع مهریه، رایج ترین شکل مهریه است و به مالی گفته می شود که در زمان عقد ازدواج و با توافق کامل زوجین، مقدار و نوع آن به صراحت مشخص و در سند ازدواج درج می گردد. مهرالمسمی باید مالی معین، معلوم و قابل تملک باشد و توافق بر سر آن آزادانه و بدون اجبار صورت گیرد.

• مهرالمثل: در مواردی که در عقد نکاح مهریه ای تعیین نشده باشد و قبل از تعیین مهریه، نزدیکی بین زوجین صورت گیرد، یا مهریه تعیین شده باطل باشد، دادگاه با توجه به عرف، شأن و موقعیت زن (مانند تحصیلات، سن، وضعیت خانوادگی و اجتماعی) و وضعیت مالی مرد، میزان مهریه را تعیین می کند. مهرالمثل بر اساس مقایسه با مهریه زنانی با شرایط مشابه تعیین می شود.

• مهرالمتعه: این نوع مهریه زمانی مطرح می شود که در عقد نکاح، مهریه ای تعیین نشده باشد و طلاق قبل از وقوع نزدیکی صورت گیرد. در چنین حالتی، مرد موظف است مبلغی را به عنوان مهرالمتعه به زن بپردازد. تعیین این مبلغ نیز بر اساس وضعیت مالی و توانایی مرد توسط دادگاه صورت می گیرد تا جبران مناسبی برای زن باشد.

۱.۳. حق مالکیت زن بر مهریه (ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی)

یکی از مهم ترین اصول حقوقی در مورد مهریه، همان طور که ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی تصریح می کند، این است که به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بکند. این جمله کلیدی به این معنی است که زن، از لحظه جاری شدن عقد، مالک تمام مهریه ای است که برای او تعیین شده است. این حق مالکیت، مستقل از وقوع نزدیکی یا ادامه زندگی مشترک است و زن می تواند هر زمان که بخواهد، مهریه خود را مطالبه کرده و در آن تصرف کند. این حق، پشتوانه مهمی برای زن در زندگی مشترک و پس از آن محسوب می شود.

۲. سقف قانونی مهریه: بررسی ابهامات مهریه تا چقدر قانونی است؟

سوال مهریه تا چقدر قانونی است؟ یکی از پرتکرارترین پرسش هایی است که بسیاری از زوجین و خانواده ها با آن مواجه هستند. پاسخ به این سوال نیازمند تفکیک میان قابلیت مطالبه و ضمانت اجرای کیفری مهریه است.

۲.۱. قانون مهریه و سقف ۱۱۰ سکه

در سال های اخیر، موضوع سقف ۱۱۰ سکه به یکی از نقاط ابهام و سوءتفاهم در جامعه تبدیل شده است. باید به وضوح توضیح داد که این سقف، به هیچ عنوان به معنای محدودیت در میزان مطالبه مهریه نیست، بلکه مربوط به ضمانت اجرای کیفری آن است.

بر اساس قانون حمایت خانواده، مرد تنها تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (یا معادل آن) مشمول حکم جلب و حبس می شود، در صورتی که دادخواست اعسار او پذیرفته نشود یا اقساط تعیین شده را پرداخت نکند. این بدان معنی است که اگر مهریه زنی ۲۰۰ سکه باشد، او می تواند تمام ۲۰۰ سکه را مطالبه کند، اما برای ۱۱۰ سکه اول امکان درخواست حکم جلب و حبس وجود دارد و برای ۹۰ سکه مازاد، تنها از طریق توقیف اموال مرد می تواند اقدام کند.

پس، اصل مهریه هر تعداد سکه که باشد، قانونی و قابل مطالبه است. آنچه محدود می شود، جنبه حبس زدایی از مهریه است تا مردان به دلیل ناتوانی در پرداخت مهریه های سنگین، به زندان نیفتند. برای مطالبه مهریه های بالاتر از ۱۱۰ سکه، زن باید اموال و دارایی های مرد را شناسایی و از طریق مراجع قانونی (ثبت یا دادگاه) برای توقیف و فروش آن ها اقدام کند.

۲.۲. وضعیت قانون جدید مهریه ۱۴ سکه و طرح های پیشنهادی

در مورد قانون جدید مهریه ۱۴ سکه، اخبار و شایعات زیادی در سال های اخیر منتشر شده است. لازم به ذکر است که تا زمان نگارش این مقاله در سال ۱۴۰۴، هیچ قانون رسمی تحت عنوان قانون ۱۴ سکه به تصویب نهایی نرسیده است. طرح هایی برای اصلاح قانون مهریه و محدود کردن آن به ۱۴ سکه در مجلس شورای اسلامی مطرح شده و در مراحل بررسی قرار دارد؛ با این حال، این طرح ها هنوز به مرحله تصویب نهایی در صحن علنی مجلس و تأیید شورای نگهبان نرسیده اند و جنبه قانونی ندارند.

هدف اصلی این طرح های پیشنهادی، کاهش آمار زندانیان مهریه، حمایت از ازدواج جوانان و جلوگیری از تبدیل مهریه به ابزاری برای کسب درآمد است. در برخی از این طرح ها، موضوعاتی مانند مالیات بر مهریه بالای ۱۴ سکه نیز مطرح شده بود که هنوز در حد پیشنهاد باقی مانده اند. تأکید می شود که در حال حاضر، تمامی ازدواج ها و مهریه های ثبت شده بر اساس همان قوانین قبلی (با سقف ۱۱۰ سکه برای ضمانت اجرای کیفری) معتبر و قابل اجرا هستند و هیچ تغییر رسمی در این زمینه اعمال نشده است.

۲.۳. مالیات مهریه: نیم عشر اجرایی

یکی دیگر از ابهامات رایج، موضوع مالیات بر مهریه است. به طور کلی، مهریه به خودی خود مشمول مالیات نمی شود. اما زمانی که زن برای مطالبه مهریه خود از طریق اداره ثبت یا دادگاه اقدام می کند، موظف به پرداخت هزینه های دادرسی یا اجراییه است. این هزینه ها شامل نیم عشر اجرایی (۵ درصد از مبلغ مهریه) می شود که در زمان اجرای حکم مهریه، از اموال مرد کسر و به حساب دولت واریز می گردد. این مبلغ، هزینه ای است که برای انجام مراحل قانونی و اجرایی توسط دولت دریافت می شود و نباید با مالیات به معنای رایج کلمه اشتباه گرفته شود.

۳. نحوه مطالبه و اجرای مهریه در عمل

برای مطالبه مهریه، زن می تواند از دو مسیر اصلی اقدام کند: از طریق اداره ثبت اسناد و املاک، یا از طریق دادگاه خانواده. هر یک از این روش ها، مراحل، مزایا و معایب خاص خود را دارند که در ادامه به تفصیل بررسی می شوند.

۳.۱. مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت

این روش، معمولاً سریع تر و کم هزینه تر از مسیر دادگاه است، به شرطی که سند ازدواج رسمی باشد و زن اطلاعاتی از اموال مرد داشته باشد. مراحل کلی به شرح زیر است:

1. مراجعه به دفترخانه: زن با در دست داشتن سند ازدواج رسمی، به دفترخانه ای که عقد در آن ثبت شده است مراجعه کرده و تقاضای صدور اجراییه مهریه را می نماید.

2. صدور اجراییه: دفترخانه پس از بررسی، اجراییه ای را صادر و به مرد ابلاغ می کند. مرد ۱۰ روز مهلت دارد تا مهریه را پرداخت کند.

3. معرفی اموال و توقیف: در صورت عدم پرداخت مهریه توسط مرد، زن می تواند اموال قابل توقیف مرد (به جز مستثنیات دین مانند منزل مسکونی مورد نیاز، اثاثیه ضروری زندگی و شغل) را به اداره ثبت معرفی کند. اداره ثبت اقدام به توقیف این اموال می نماید.

4. توقیف حقوق: اگر مرد کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد و مالی برای توقیف نداشته باشد، زن می تواند درخواست توقیف یک سوم از حقوق او را (در صورت مجرد بودن) یا یک چهارم (در صورت متأهل بودن و داشتن همسر دیگر) تا زمان پرداخت کامل مهریه از طریق اداره ثبت نماید. میزان توقیف حقوق می تواند با درخواست دادگاه تغییر کند.

مزایای این روش: سرعت بالاتر، عدم نیاز به وکیل در مراحل اولیه، جلوگیری از تشکیل پرونده قضایی.

معایب این روش: محدودیت در توقیف برخی اموال (مستثنیات دین)، عدم امکان درخواست حکم جلب، نیاز به شناسایی اموال توسط زن.

۳.۲. مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

اگر سند ازدواج رسمی نباشد، یا زن اطلاعاتی از اموال مرد برای توقیف ثبتی نداشته باشد، یا نیاز به حکم جلب باشد (برای ۱۱۰ سکه اول)، مراجعه به دادگاه خانواده ضروری است. مراحل آن به شرح زیر است:

1. تقدیم دادخواست: زن باید از طریق دفاتر خدمات قضایی الکترونیک، دادخواست مطالبه مهریه را به دادگاه خانواده ارائه دهد.

2. رسیدگی دادگاه: دادگاه به پرونده رسیدگی کرده و پس از احراز صحت عقد و مهریه، حکم به پرداخت مهریه صادر می کند.

3. اجرای حکم: پس از قطعی شدن حکم، پرونده به اجرای احکام دادگستری ارسال می شود.

4. معرفی اموال و توقیف: زن می تواند اموال مرد را به اجرای احکام معرفی کرده تا توقیف شوند.

5. صدور حکم جلب: برای ۱۱۰ سکه اول مهریه، در صورتی که مرد توانایی پرداخت را داشته باشد و دادخواست اعسار او پذیرفته نشود یا اقساط را پرداخت نکند، زن می تواند درخواست حکم جلب مرد را از دادگاه نماید.

۳.۳. تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

نحوه مطالبه مهریه به شرطی که در سند ازدواج درج شده است، بستگی دارد:

• مهریه عندالمطالبه: رایج ترین نوع مهریه است که زن می تواند در هر زمان و بدون نیاز به اثبات توانایی مالی مرد، آن را از مرد مطالبه کند. در این حالت، مرد موظف به پرداخت مهریه است و تنها راه قانونی برای او در صورت عدم توانایی پرداخت یکجا، ارائه دادخواست اعسار و تقسیط آن است. مطالبه این نوع مهریه حق زن است و ارتباطی با تمکین یا عدم تمکین ندارد.

• مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، پرداخت مهریه مشروط به توانایی مالی مرد است. به این معنا که زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت شود مرد توانایی پرداخت آن را دارد. در این حالت، بار اثبات توانایی مالی بر عهده زن است و دادگاه وضعیت مالی زوج را با دقت بررسی می کند. این شرط معمولاً با توافق زوجین در سند ازدواج قید می شود و از پیچیدگی های بیشتری برای مطالبه برخوردار است.

۴. اعسار و تقسیط مهریه: راهکاری برای پرداخت

برای مردانی که توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارند، قانون راهکاری تحت عنوان اعسار پیش بینی کرده است. این راهکار به مرد اجازه می دهد تا مهریه را به صورت اقساطی پرداخت کند و از پیامدهای قانونی عدم پرداخت، مانند حبس، جلوگیری نماید.

۴.۱. دادخواست اعسار از پرداخت مهریه

تعریف و هدف: دادخواست اعسار به معنای ناتوانی مرد از پرداخت یکجای مهریه است. هدف از طرح این دادخواست، جلوگیری از حبس مرد و تعیین یک برنامه پرداخت منطقی و متناسب با توان مالی اوست.

شرایط پذیرش: برای اینکه دادخواست اعسار پذیرفته شود، مرد باید عدم توانایی مالی خود را به دادگاه ثابت کند. این اثبات معمولاً با ارائه لیست اموال و دارایی ها (که نشان دهنده عدم وجود مال کافی برای پرداخت یکجای مهریه است)، لیست بدهی ها و نیز شهادت دو شاهد معتبر صورت می گیرد. دادگاه پس از بررسی دقیق وضعیت مالی مرد و مدارک ارائه شده، در مورد پذیرش یا رد دادخواست تصمیم می گیرد.

مدارک مورد نیاز: مدارک لازم شامل دادخواست اعسار، کپی سند ازدواج، استشهادیه شهود، لیست اموال و دارایی ها، و در صورت لزوم، مدارکی دال بر بدهی ها و مخارج زندگی است.

۴.۲. روند تقسیط مهریه توسط دادگاه

در صورتی که دادخواست اعسار مرد پذیرفته شود، دادگاه با در نظر گرفتن توان مالی او (درآمد ماهانه، مخارج ضروری، تعداد افراد تحت تکفل و سایر بدهی ها) و همچنین وضعیت زن، اقدام به تعیین پیش قسط و اقساط ماهانه مهریه می نماید. میزان پیش قسط و اقساط می تواند بسیار متغیر باشد و از یک سکه در هر چند ماه تا مبالغ بالاتر متناسب با تمکن مالی مرد تعیین شود. اگر وضعیت مالی مرد تغییر کند، او یا زن می توانند درخواست تعدیل اقساط را به دادگاه ارائه دهند.

عواقب عدم پرداخت اقساط: اگر مرد پس از تقسیط مهریه، اقساط تعیین شده را به موقع پرداخت نکند، زن می تواند مجدداً از دادگاه درخواست صدور حکم جلب (برای ۱۱۰ سکه اول) را نماید. عدم پرداخت اقساط، به معنای نادیده گرفتن دستور دادگاه است و می تواند منجر به تبعات قانونی جدی برای مرد شود.

۴.۳. وضعیت حبس برای مهریه

همان طور که پیش تر گفته شد، حبس به دلیل مهریه تنها تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی و تحت شرایط خاصی صادر می شود. این شرایط عبارتند از:

1. مهریه عندالمطالبه باشد.

2. مرد دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را نداده باشد، یا دادخواست اعسار او رد شده باشد.

3. یا پس از تقسیط مهریه، مرد از پرداخت اقساط تعیین شده خودداری کرده باشد.

در صورتی که مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد، برای مازاد آن، حتی در صورت عدم توانایی مرد، حکم حبس صادر نخواهد شد و زن تنها می تواند از طریق توقیف اموال، مهریه خود را مطالبه کند. با این حال، رویه قضایی جدیدتر بیشتر به سمت حبس زدایی از مهریه است و بسیاری از قضات سعی می کنند با تقسیط و اعمال فشار از راه های دیگر، از صدور حکم حبس برای مردان جلوگیری کنند، مگر در موارد خاص و اثبات سوءنیت در عدم پرداخت.

۵. تأثیر عوامل مختلف بر مهریه

مهریه، به عنوان یک حق مالی مستقل، تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می گیرد. درک این تأثیرات برای زوجین و همچنین افراد درگیر در پرونده های حقوقی مهریه، از اهمیت بالایی برخوردار است.

۵.۱. طلاق از طرف مرد

در صورتی که مرد درخواست طلاق دهد (طلاق بائن غیر مدخوله یا طلاق رجعی)، زن به طور کامل مستحق دریافت مهریه خود است. مرد مکلف است قبل از جاری شدن صیغه طلاق، تمام مهریه زن را به صورت یکجا بپردازد، مگر اینکه توافقی بر سر تقسیط صورت گیرد یا مرد دادخواست اعسار ارائه دهد. حتی اگر طلاق قبل از نزدیکی واقع شود، زن مستحق نصف مهریه خواهد بود، اما اگر نزدیکی صورت گرفته باشد، تمام مهریه به او تعلق می گیرد.

۵.۲. طلاق از طرف زن

در طلاق از طرف زن، وضعیت مهریه به نوع طلاق و دلیل آن بستگی دارد:

• طلاق خلع و مبارات: در این نوع طلاق، زن با بخشیدن قسمتی از مهریه (خلع) یا تمام آن (مبارات)، رضایت مرد را برای طلاق جلب می کند. میزان مهریه بخشیده شده بر اساس توافق طرفین و نظر دادگاه تعیین می شود.

• طلاق به دلیل عسر و حرج: اگر زن بتواند در دادگاه ثابت کند که زندگی مشترک به دلیل عسر و حرج (سختی و مشقت غیرقابل تحمل) ادامه امکان پذیر نیست، دادگاه حکم طلاق را صادر خواهد کرد. در این نوع طلاق، مهریه زن به طور کامل محفوظ است و او می تواند تمام آن را مطالبه کند.

۵.۳. فوت یکی از زوجین

مهریه، به عنوان یک دین و حق مالی، حتی پس از فوت یکی از زوجین نیز به قوت خود باقی است:

• فوت زن: در صورت فوت زن، مهریه او (در صورتی که هنوز پرداخت نشده باشد) به عنوان ارث به ورثه قانونی وی (شامل پدر، مادر، فرزندان و در صورت عدم وجود فرزند، همسر) تعلق می گیرد و آن ها می توانند آن را از ترکه مرد مطالبه کنند.

• فوت مرد: در صورت فوت مرد، مهریه زن به عنوان یکی از دیون ممتاز (در کنار سایر بدهی ها) از ماترک (اموال به جا مانده) مرد پرداخت می شود و زن می تواند آن را از سهم الارث وراث مرد مطالبه کند. در این حالت، زن نیز به عنوان یکی از وراث، از ترکه مرد سهم خواهد برد.

۵.۴. تأثیر خیانت بر مهریه

یکی از باورهای غلط رایج این است که خیانت زن یا مرد می تواند بر حق مهریه تأثیر بگذارد. در نظام حقوقی ایران، خیانت معمولاً تأثیری بر اصل و مبلغ مهریه ندارد. مهریه یک حق مالی است که به محض عقد به زن تعلق می گیرد و تنها در موارد بسیار خاص و معدود (مانند وقوع جرم حدی خاص) ممکن است سلب شود که آن هم کمتر در عمل رخ می دهد. بنابراین، حتی اگر زن یا مرد مرتکب خیانت شوند، این موضوع مستقیماً باعث ساقط شدن حق مهریه نمی گردد، مگر اینکه زن در طلاق خلع یا مبارات، خود داوطلبانه قسمتی از مهریه را ببخشد.

۵.۵. نحوه محاسبه مهریه به نرخ روز

طبق تبصره الحاقی ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، چنانچه مهریه وجه رایج باشد، متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تعیین نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می شود محاسبه و پرداخت خواهد شد. این بدان معناست که اگر مهریه به صورت وجه نقد تعیین شده باشد، برای حفظ ارزش واقعی آن، به نرخ روز و بر اساس شاخص تورم اعلامی از سوی بانک مرکزی محاسبه و پرداخت می شود. اما اگر مهریه سکه باشد، معمولاً همان تعداد سکه به نرخ روز زمان مطالبه محاسبه و پرداخت می گردد که این موضوع با توجه به نوسانات شدید قیمت سکه در ایران، همواره چالش هایی را برای مردان ایجاد کرده است. بسیاری از کاربران در نظرات خود نیز به این موضوع اشاره کرده و خواستار بازنگری در نحوه محاسبه مهریه سکه بر اساس ارزش زمان عقد یا تورم بوده اند.

---

نتیجه گیری

مهریه در قانون مدنی ایران، حق مالی زن است که به محض عقد ازدواج به او تعلق می گیرد و سقف عددی برای آن تعریف نشده است. با این حال، برای ضمانت اجرای کیفری (حبس مرد) محدودیت ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی وجود دارد که در راستای حبس زدایی و کاهش مشکلات اجتماعی تدوین شده است. طرح های پیشنهادی برای کاهش سقف مهریه (مانند طرح ۱۴ سکه) هنوز به قانون تبدیل نشده اند و در حال حاضر، تمامی ازدواج ها بر اساس قوانین قبلی اجرا می شوند.

آگاهی از انواع مهریه (مهرالمسمی، مهرالمثل، مهرالمتعه)، روش های مطالبه (از طریق ثبت و دادگاه)، تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه و همچنین امکان اعسار و تقسیط مهریه برای جلوگیری از حبس مرد، اطلاعات ضروری برای هر فردی است. مسائلی مانند فوت زوجین، طلاق و حتی خیانت، هر یک تأثیرات حقوقی متفاوتی بر مهریه دارند که درک آن ها می تواند در تصمیم گیری های حساس، بسیار کمک کننده باشد. با توجه به پیچیدگی های قوانین خانواده و تغییرات مداوم رویه های قضایی، اکیداً توصیه می شود در هر مرحله از تصمیم گیری یا اقدام حقوقی مربوط به مهریه، حتماً با یک وکیل متخصص خانواده مشورت نمایید تا از حقوق خود به بهترین شکل دفاع کنید و از بروز مشکلات بعدی جلوگیری شود.