خلاصه کتاب نقش زن در موسیقی مناطق ایران ( نویسنده هوشنگ جاوید )

کتاب «نقش زن در موسیقی مناطق ایران» اثر هوشنگ جاوید، پژوهشی بی نظیر است که به واکاوی عمیق جایگاه، فرم ها و محتوای آواها و نغمه های زنان در گستره فرهنگی ایران می پردازد. این اثر، میراث موسیقایی شفاهی زنان را مستند و تحلیل می کند و ابعادی ناگفته از فرهنگ ایرانی را روشن می سازد.

موسیقی، همواره آینه ای تمام نما از فرهنگ، باورها و زندگی مردمان بوده است و در این میان، نقش زن در حفظ، انتقال و آفرینش این میراث فرهنگی، به ویژه در مناطق مختلف ایران، کمتر مورد توجه و پژوهش قرار گرفته است. هوشنگ جاوید، پژوهشگر نام آشنای موسیقی نواحی ایران، در کتاب ارزشمند خود با عنوان «نقش زن در موسیقی مناطق ایران»، دریچه ای نو به این جهان پنهان و سرشار از آواهای زنانه گشوده است. این کتاب، صرفاً یک معرفی از حضور زنان در موسیقی نیست، بلکه تحلیلی جامع و مردم شناسانه از تأثیرات عمیق زنان بر تار و پود فرهنگ موسیقایی ایران زمین ارائه می دهد. هدف این مقاله، ارائه یک خلاصه تحلیلی و عمیق از این اثر ماندگار است تا مخاطبان، چه پژوهشگران و دانشجویان و چه علاقه مندان عمومی به فرهنگ و هنر ایران، درک کاملی از محتوا، ساختار و اهمیت این پژوهش در حوزه اتنوموزیکولوژی و مطالعات زنان در ایران به دست آورند.

هوشنگ جاوید: پژوهشگری در مسیر احیای آواهای ایران زمین

هوشنگ جاوید نامی آشنا در حوزه پژوهش، شناسایی و مستندسازی موسیقی نواحی ایران است. او که عمر خود را صرف کاوش در پهنه های وسیع فرهنگی این سرزمین کرده، با دغدغه ای عمیق برای حفظ و معرفی گنجینه های شفاهی، به سفرهای میدانی متعدد رفته و حاصل این تلاش ها را در قالب کتاب ها و مقالات پرشمار به جامعه فرهنگی عرضه داشته است. جاوید با نگاهی مردم شناسانه و رویکردی علمی، نه تنها به جمع آوری آثار می پردازد، بلکه به تحلیل ریشه ها، کارکردها و معانی پنهان در هر نغمه و آوا نیز توجه ویژه ای دارد. او فراتر از یک گردآورنده، به عنوان یک راوی صادق و دقیق عمل می کند که می کوشد صدای گمنام هنرمندان محلی را به گوش جهانیان برساند. کتاب «نقش زن در موسیقی مناطق ایران» یکی از مهم ترین و تاثیرگذارترین آثار اوست که جایگاه او را به عنوان یک پژوهشگر پیشگام در اتنوموزیکولوژی ایران تثبیت می کند.

چرا «نقش زن در موسیقی مناطق ایران» اثری برجسته و بی همتاست؟

کتاب «نقش زن در موسیقی مناطق ایران» به دلایل متعددی اثری منحصر به فرد در ادبیات پژوهشی ایران محسوب می شود. هوشنگ جاوید با رویکردی مردم شناسانه و جامعه شناسانه به موضوع ورود کرده است، رویکردی که صرفاً به جنبه های موسیقایی محدود نمی شود و به ابعاد اجتماعی، فرهنگی و حتی تاریخی نیز می پردازد. این کتاب با قلمی روان و دلنشین نوشته شده، که حتی موضوعات پژوهشی و تخصصی را برای مخاطب عام نیز قابل فهم و جذاب می سازد. نویسنده با مهارت خاصی، اشعار محلی را جمع آوری و با معنای فارسی معیار همراه کرده است، که این خود قدمی بزرگ در حفظ و انتقال این میراث شفاهی است.

اهمیت این کتاب در تأکید بر پژوهش میدانی گسترده و گفت وگوهای مستقیم با زنان هنرمند محلی است. جاوید با سفر به اقصی نقاط ایران، از نزدیک با زندگی، دغدغه ها و آواهای زنان آشنا شده و روایات دست اولی را به مخاطب ارائه می دهد. این رویکرد میدانی، به محتوای کتاب اصالت و اعتباری دوچندان بخشیده است. این اثر همچنین نقش مهمی در معرفی ابعاد کمتر دیده شده از زندگی زنان ایرانی دارد و نشان می دهد که چگونه زنان، در پس پرده های زندگی روزمره و آئین های سنتی، حافظ و ناقل اصلی بخش عظیمی از فرهنگ و هنر موسیقایی این سرزمین بوده اند. این کتاب نه تنها یک سند موسیقایی، بلکه یک سند مردم شناختی ارزشمند از هویت و نقش زنان در جوامع سنتی ایران است.

مروری جامع بر فصول کتاب: عمق پژوهش در هر نغمه و روایت

کتاب «نقش زن در موسیقی مناطق ایران» هوشنگ جاوید، با ساختاری دقیق و تحلیلی، خواننده را به سفری عمیق در دل آواها و نغمه های زنانه ایران می برد. این اثر در دوازده فصل (در برخی نسخه ها نه فصل، که احتمالاً ناشی از ادغام مطالب است) تنظیم شده و هر فصل به جنبه ای خاص از حضور زنان در موسیقی نواحی می پردازد. این ساختار نه تنها به فهم بهتر مطالب کمک می کند، بلکه نشان دهنده گستردگی و دقت پژوهش نویسنده است.

فصل اول: نشانه شناسی ایمانی و باورهای دینی در آواهای زنانه

نخستین فصل کتاب به بررسی پیوند عمیق موسیقی زنان با جهان بینی، اعتقادات و باورهای دینی آن ها اختصاص دارد. هوشنگ جاوید در این بخش، به تحلیل آواها و نغمه هایی می پردازد که در بستر آیین ها و مراسم مذهبی توسط زنان خوانده می شود. او با ذکر مثال هایی از مناطق مختلف، نشان می دهد که چگونه این آواها، بازتابی از ایمان، درخواست کمک از اهل بیت، و مدح خوانی مذهبی هستند. برای نمونه، آیین «حنابندان» در میان زنان هرمزگان، یا آوازهای مذهبی در کهگیلویه و بویراحمد که با مضامین تقدس و شفاعت همراه است، بخش هایی از این پژوهش را تشکیل می دهد. نویسنده، ارتباط این آواها را با مراحل مختلف زندگی و موقعیت های خاص (مانند لالایی ها یا آوازهای نشاکاری برنج که با ذکر و یاد خداوند همراه است) واکاوی می کند و اهمیت این نشانه شناسی ایمانی را در درک ابعاد عمیق تر موسیقی زنانه نمایان می سازد. این آواها نه تنها یک بیان هنری، بلکه تجلی ای از معنویت و ارتباط با عالم غیب در زندگی زنان است.

فصل دوم: ترانه های کار و تلاش؛ همنوا با زندگی، از خانه تا مزرعه

یکی از جذاب ترین و مهم ترین بخش های کتاب، تحلیل دقیق ترانه های کار زنان است. این فصل به بررسی آوازهایی می پردازد که زنان در جریان فعالیت های روزمره و مشغله های خود، چه در محیط خانه و چه در بیرون از آن، سر می دهند. جاوید این آوازها را به دسته های مختلفی چون تک خوانی، دوصدایی، جمع خوانی و تک خوانی-جمع خوانی تقسیم می کند و برای هر دسته، نمونه هایی از اقوام و مناطق گوناگون ایران ارائه می دهد.

در محیط خانه، زنانی را می بینیم که هنگام رفت وروب، جامه شویی، آشپزی، پشم ریسی و … نغمه خوانی می کنند. این آوازها، نه تنها به تحمل سختی کار کمک می کنند، بلکه فضایی دلنشین و سرشار از زندگی را پدید می آورند. برای مثال، زنان ترکمن هنگام پشم ریسی یا زنان ملایر در حین کارهای خانه، با آواهایی خاص به خود و همکارانشان انگیزه می دهند. در بیرون از محیط خانه، ترانه های کار دامنه وسیع تری به خود می گیرند؛ از آوازهای زنان گیلانی در شالیزارها هنگام نشاکاری، تا نغمه های زنان بختیاری در دوشیدن احشام و آوازهای قالی بافان در کارگاه هایشان. این آوازها نه تنها بیانگر سختی کار و مشقت های زندگی هستند، بلکه گاهی روایتگر آرزوها، امیدها و حتی اعتراضات پنهان زنان نیز می شوند. این بخش به وضوح نشان می دهد که چگونه موسیقی در زندگی کاری زنان، نه تنها یک همراه، بلکه یک ابزار برای نظم بخشی، هماهنگی و حتی بیان احساسات درونی بوده است.

فصل سوم: اسطوره ها، نمادها و موسیقی نخستین کودک

فصل سوم کتاب به واکاوی پیوند عمیق ترانه ها و آواهای زنانه با نمادهای کهن و اسطوره ای ایران می پردازد. نویسنده در این بخش، ردپای اسطوره هایی چون «بانوی آب» یا «بانوی ماه» را در اشعار و نغمه های زنان دنبال می کند و نشان می دهد که چگونه این نمادها، با ریشه های تاریخی و کهن خود، در حافظه جمعی زنان باقی مانده و از طریق آوازها و لالایی ها به نسل های بعد منتقل شده اند.

بخشی مهم از این فصل به «موسیقی نخستین خاص کودک» اختصاص دارد. این اصطلاح به لالایی ها، تک خوانی ها و آوازهای مادرانه اشاره دارد که از همان بدو تولد، کودک را در فضایی موسیقایی پرورش می دهند. لالایی ها، فراتر از یک ابزار برای خواباندن کودک، حاوی مضامین غنی فرهنگی، اخلاقی، دینی و حتی تاریخی هستند. مادر از طریق لالایی، نه تنها عشق و عاطفه خود را منتقل می کند، بلکه نخستین مفاهیم زبانی، ریتمیک و فرهنگی را نیز به کودک خود می آموزد. این آوازها، اغلب با هجاهای کوتاه، آوازهای پنج نتی (پنتاتونیک) و حرکات نمایشی چهره و دست مادر همراه می شوند و به این ترتیب، موسیقی فولکلوریک و زبان مادری، از طریق این «موسیقی نخستین»، به اصلی ترین و مؤثرترین شکل، در روح و جان کودک ریشه می دواند. این فصل، نقش مادر را به عنوان نخستین معلم موسیقی و فرهنگ، برجسته می سازد.

فصل چهارم: آوای سوگ؛ بازتاب درد، ایمان و هویت

آوازهای سوگ، یکی از قدرتمندترین و عمیق ترین فرم های بیان احساسات در فرهنگ ایرانی است که به طور خاص در میان زنان رواج داشته است. فصل چهارم کتاب به بررسی این آواها اختصاص دارد که در مناسبت های مختلف، به ویژه برای از دست دادن عزیزان یا در مراسم مذهبی، توسط زنان سروده می شود. جاوید در این بخش، به تنوع اشکال و مضامین ترانه های سوگ وارانه در مناطق گوناگون ایران می پردازد.

«آوای سوگ، تنها بیان اندوه نیست؛ فریادی است از دل تاریخ، از عمق باورها و از هویت ملتی که درد را با نغمه می آمیزد و به آیندگان منتقل می کند.»

از نوحه خوانی های مذهبی برای امامان و شهدا تا مرثیه سرایی برای فرزندان از دست رفته، هر کدام دارای ساختار و مضامین خاص خود هستند. این آواها، که اغلب با گریه، شیون و حرکات خاص بدنی همراه می شوند، نه تنها ابزاری برای تخلیه احساسات هستند، بلکه نقشی مهم در مراسم عزاداری و یادآوری خاطرات و ارزش های خانوادگی و اجتماعی ایفا می کنند. نویسنده، با دقت به جزئیات این آوازها، از لحن و ریتم گرفته تا اشعار و محتوای آن ها، به تحلیل چگونگی بازتاب درد، ایمان و هویت فرهنگی در این فرم های موسیقایی می پردازد. این فصل نشان می دهد که چگونه زنان، با آواهای خود، سنگینی بار اندوه را بر دوش می کشند و به آن شکلی هنری و ماندگار می بخشند.

فصل پنجم: سفری به موسیقی زنان گلستان؛ تنوع قومی و فرهنگی

استان گلستان، به دلیل تنوع قومیتی فراوان، گنجینه ای بی نظیر از فرهنگ و موسیقی را در خود جای داده است. فصل پنجم کتاب به طور ویژه به موسیقی زنان در این منطقه می پردازد و پنج دسته اصلی از موسیقی قومیت های متفاوت گلستان را تحلیل می کند. این بخش، نمایانگر نگاه دقیق نویسنده به جزئیات و تفاوت های ظریف فرهنگی است که در موسیقی هر قوم منعکس شده است.

در این فصل، با زنان ایل گرایلی و موسیقی آیینی و تعزیه داری آن ها آشنا می شویم. تعزیه خوانی زنان، که اغلب با مضامین مذهبی و سوگواری همراه است، نشان دهنده عمق باورهای دینی و حضور پررنگ زنان در این آیین ها است. ترانه هایی چون «پری جان»، که اغلب مضامینی عاشقانه یا اجتماعی دارند، نیز مورد بررسی قرار می گیرند. یکی از نکات جالب این فصل، اشاره به لالایی های زنان ترکمن است که نه تنها آرامش بخش هستند، بلکه سرشار از حکمت ها و ارزش های فرهنگی این قوم اند. حتی اعتراضات سیاسی در قالب آواز نیز در این منطقه یافت می شود، مانند ترانه ای تند و سیاسی خطاب به رضاشاه، که نشان از قدرت بیان و شجاعت زنان در استفاده از موسیقی برای بیان نارضایتی ها دارد. این فصل با ارائه مثال های ملموس و مستند، تنوع و غنای فرهنگی موسیقی زنان در استان گلستان را به وضوح نشان می دهد و تأکید می کند که چگونه موسیقی، آینه ای از تاریخ، باورها و زندگی اجتماعی هر قوم است.

فصل ششم: گفت وگو با زنان موسیقی دان؛ روایت هایی از قلب نواحی

یکی از برجسته ترین و مهم ترین بخش های کتاب، فصل ششم است که به روایت های دست اول از هفت زن موسیقی دان از مناطق مختلف ایران می پردازد. این بخش، حاصل پژوهش میدانی مستقیم و گفت وگوهای هوشنگ جاوید با هنرمندان زن از کاشان، خراسان، کردستان و چهارمحال و بختیاری است. این گفت وگوها اهمیت ویژه ای دارند، زیرا صدای مستقیم زنان را، بدون واسطه و تفسیر، به خواننده منتقل می کنند.

در این بخش، خواننده با چالش ها، دغدغه ها، تجربیات و نقش این زنان در حفظ و انتقال میراث موسیقایی شفاهی منطقه خود آشنا می شود. هر کدام از این زنان، گنجینه ای از نغمه ها، داستان ها و باورها هستند که سینه به سینه منتقل شده است. این گفت وگوها نه تنها اطلاعات ارزشمندی درباره تکنیک های نوازندگی یا شیوه های آوازخوانی ارائه می دهند، بلکه بینش عمیقی نسبت به نقش اجتماعی، خانوادگی و فرهنگی این هنرمندان در جوامع محلی به دست می دهند. فصل ششم، با انسانی سازی موضوع پژوهش، به خواننده امکان می دهد تا با زندگی و روحیات این زنان موسیقی دان ارتباط برقرار کند و از این طریق، اهمیت مشارکت فعال آن ها در زنده نگه داشتن موسیقی نواحی ایران را درک کند. این بخش نشان می دهد که چگونه پژوهش میدانی و ارتباط مستقیم با سوژه ها، می تواند به غنای یک اثر پژوهشی بیفزاید.

فصل هفتم و هشتم: دسته بندی موضوعی آواها و دغدغه های نویسنده

فصل هفتم کتاب به روش شناختی نویسنده در دسته بندی آواها و نغمه های زنانه می پردازد. هوشنگ جاوید، با استفاده از یک چارچوب تحلیلی منظم، آواهای جمع آوری شده را بر اساس مضامین، کارکردها و ساختارهای موسیقایی طبقه بندی می کند. این دسته بندی به خواننده کمک می کند تا تنوع و گستردگی موسیقی زنان را بهتر درک کند و ارتباط میان فرم و محتوا را تشخیص دهد. این بخش، نشان دهنده دقت و نظام مندی پژوهش جاوید است که فراتر از صرف جمع آوری، به تحلیل و ساماندهی اطلاعات نیز توجه دارد.

فصل هشتم، که نویسنده آن را «واگویه های دغدغه مندانه» نامیده، به نوعی بخش تأملات شخصی هوشنگ جاوید در مورد موسیقی و به ویژه وضعیت موسیقی زنان در ایران است. در این بخش، او دغدغه ها و نگاه آینده نگرانه خود را درباره ضرورت ثبت، حفظ و احیای موسیقی های در حال فراموشی بیان می کند. جاوید به لزوم حمایت از هنرمندان محلی، به ویژه زنان، و نیز اهمیت آموزش و انتقال این میراث به نسل های آتی تأکید می ورزد. این فصل، روحیه مسئولیت پذیری و عشق عمیق نویسنده به فرهنگ ایران را نشان می دهد و به خواننده تلنگری می زند تا به اهمیت این گنجینه های موسیقایی و خطر فراموشی آن ها بیندیشد.

فصل نهم: از جشنواره تا تحلیل؛ سخنرانی های ماندگار

فصل نهم کتاب، با فاصله گرفتن از تحلیل های مستقیم موسیقی، به مجموعه ای از سخنرانی های ایراد شده در «جشنواره موسیقی زنان نواحی ایران» می پردازد. این بخش، تکمیل کننده و تأییدکننده محتوای کتاب است، زیرا دیدگاه های پژوهشگران و متخصصان دیگر را نیز در مورد نقش زنان در موسیقی نواحی ایران منعکس می کند. حضور سخنرانانی چون محمدرضا درویشی، رضا مهدوی، خود هوشنگ جاوید و زهرا شجاعی، به اعتبار و غنای این بخش می افزاید.

این سخنرانی ها، اغلب به ابعاد مختلف موضوع، از جمله تاریخچه حضور زنان در موسیقی، تحلیل اجتماعی و مردم شناختی آواهای زنانه، چالش های پیش روی هنرمندان زن و راهکارهای حفظ و احیای این میراث می پردازند. این فصل نشان می دهد که موضوع نقش زن در موسیقی، یک دغدغه فردی نیست، بلکه یک بحث مهم در محافل علمی و فرهنگی است که نیاز به توجه و پژوهش بیشتر دارد. قرار گرفتن این سخنرانی ها در کنار تحلیل های خود نویسنده، به خواننده چشم اندازی جامع تر از این حوزه ارائه می دهد و اهمیت هم اندیشی و تبادل نظر در این زمینه را برجسته می سازد.

فصل دهم: زنان چامه گو و رامشگر؛ ریشه های تاریخی یک میراث

در فصل دهم، هوشنگ جاوید نگاهی عمیق به تاریخ ایران می اندازد تا ریشه های حضور و نقش زنان در شعرخوانی (چامه گویی)، نوازندگی و اجرای موسیقی را از گذشته های دور تا دوران معاصر واکاوی کند. این بخش نشان می دهد که مشارکت زنان در آفرینش و اجرای موسیقی پدیده ای نوظهور نیست، بلکه ریشه های عمیقی در تاریخ و فرهنگ ایران دارد.

نویسنده با استناد به متون تاریخی، ادبیات و حتی نگاره های باستانی، نمونه هایی از زنان رامشگر، خنیاگر و چامه گو را معرفی می کند که در دربارها، محافل خصوصی و حتی در میان مردم عادی به فعالیت هنری مشغول بوده اند. این زنان نه تنها نوازنده و خواننده بوده اند، بلکه گاهی خود خالق اشعار و نغمه ها نیز بوده اند. این فصل به خواننده یادآوری می کند که نقش زنان در موسیقی ایران، یک میراث تاریخی و پیوسته است که با فراز و نشیب های مختلف، همواره زنده مانده است. بررسی این ریشه های تاریخی، به درک عمیق تری از جایگاه کنونی زنان در موسیقی نواحی کمک می کند و نشان می دهد که چگونه هویت موسیقایی زنان ایرانی، از گذشته تا به امروز، در حال تکامل و بازآفرینی بوده است.

فصل یازدهم: واکاوی آواهای فردی و جمعی؛ معنا در هر هجا

فصل یازدهم کتاب، به تحلیل عمیق تر و جزئی تر برخی از آوازهای فردی و جمعی زنان می پردازد و معنا و کارکرد آن ها را در هر هجا و نغمه واکاوی می کند. جاوید در این بخش، نمونه های خاصی از آواها را انتخاب کرده و آن ها را از منظر مردم شناسی و موسیقایی مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد.

برای مثال، او به آوازهای زنان جنوب ایران هنگام آب آوردن از انبارها اشاره می کند. این آوازها نه تنها به هماهنگی فعالیت کمک می کنند، بلکه حامل مضامین مربوط به آب، برکت، و سختی های زندگی در مناطق کم آب هستند. آوازهایی که زنان در طلب حاجات از خداوند سر می دهند، بیانگر بعد معنوی و ارتباط با امر قدسی در زندگی روزمره آنان است.

در این بخش، به طور ویژه به لالایی های ترکمن ها و همچنین آواز «لأله» آن ها پرداخته می شود. «لأله»، آوازی است که زنان ترکمن بر سر چشمه ها، چاه های آب و یا نهرهای آب جاری به هنگام هویدا و کامل شدن بازتاب بدر ماه در آب، می خوانده اند. این آواز، نه تنها یک نغمه ساده است، بلکه سرشار از نمادگرایی و ارتباط با طبیعت، کیهان و احساسات عمیق زنان است. تحلیل این آواها نشان می دهد که چگونه موسیقی زنان، فراتر از یک سرگرمی، به عنوان ابزاری برای بیان احساسات، انتقال باورها، ارتباط با جهان و حتی ثبت وقایع در زندگی روزمره عمل می کند و هر هجای آن، معنایی عمیق و لایه لایه دارد.

فصل دوازدهم: نتیجه گیری از پژوهش میدانی؛ گواهی بر روح مردمی

فصل پایانی کتاب، به نوعی جمع بندی نهایی از دستاوردهای پژوهش میدانی و گفت وگوهای گسترده نویسنده با زنان مناطق مختلف است. این بخش، تأکیدی دوباره بر تعهد هوشنگ جاوید به مستندنگاری و ثبت اصالت موسیقی نواحی ایران، به ویژه بخش مربوط به زنان، دارد. نویسنده در این فصل، خلاصه ای از یافته های کلیدی خود را ارائه می دهد و نتیجه گیری می کند که چگونه موسیقی زنان، نه تنها یک بخش جدایی ناپذیر از فرهنگ ایران است، بلکه روح مردمی و اصالت هر منطقه را در خود نهفته دارد.

جاوید در این بخش، بر اهمیت حفظ و ارج نهادن به این میراث شفاهی تأکید می کند و گوشزد می کند که چگونه این آواها، گواه زنده تاریخ، آداب و رسوم، باورها و زندگی اجتماعی زنان ایرانی هستند. این فصل، به خواننده یادآوری می کند که ارزش این پژوهش، نه تنها در جمع آوری اطلاعات، بلکه در برجسته ساختن صدای زنانی است که شاید در تاریخ رسمی کمتر نامی از آن ها برده شده است، اما نقش حیاتی در حفظ هویت فرهنگی این سرزمین ایفا کرده اند. نتیجه گیری نهایی جاوید، فراخوانی است برای درک عمیق تر این میراث و تلاش برای انتقال آن به نسل های آتی.

صدای بزرگان: نقد و تحلیل درباره کتاب

ارزش و اهمیت کتاب «نقش زن در موسیقی مناطق ایران» تنها به عمق پژوهش و قلم روان نویسنده محدود نمی شود، بلکه تحسین و ستایش بزرگان موسیقی و فرهنگ ایران نیز گواه دیگری بر جایگاه رفیع این اثر است. استاد جلال ذوالفنون، موسیقی دان و سه تارنواز برجسته ایرانی، که خود از چهره های ماندگار موسیقی این سرزمین است، در قسمتی از نوشتارش درباره این کتاب چنین آورده است:

«در این کتاب لطیف ترین و ظریف ترین و والاترین احساس تاریخ بشری رقص کنان و هلهله زنان با امواج الهی در پروازند و پیام های انسانی آن موجب صیقل آیینه ی دل است. به مؤلف این اثر باید گفت: درود جاویدان تاریخ بر شما!»

این نقل قول، به خوبی عمق احساسی و تأثیرگذاری فرهنگی کتاب هوشنگ جاوید را نشان می دهد. ذوالفنون با واژگانی شیوا، به جنبه های معنوی و انسانی آواهای زنان اشاره می کند که در این کتاب به تصویر کشیده شده اند. او بر این باور است که محتوای این اثر، فراتر از اطلاعات صرف، به قلب و روح مخاطب نفوذ کرده و موجب پالایش درونی می شود. این شهادت از سوی یکی از برجسته ترین هنرمندان موسیقی ایران، مهر تأییدی بر اهمیت این کتاب در گستره فرهنگ و هنر این سرزمین است و نشان می دهد که جاوید نه تنها یک پژوهشگر دقیق، بلکه یک هنرمند با درک عمیق از جوهره موسیقی و احساسات انسانی است.

نتیجه گیری: میراثی جاویدان برای آیندگان و اهمیت نقش زنان در موسیقی ایران

کتاب «نقش زن در موسیقی مناطق ایران» اثر هوشنگ جاوید، فراتر از یک پژوهش صرف، یک دائرةالمعارف شفاهی موسیقایی و مردم شناختی است که به شکلی بی نظیر، ابعاد پنهان و کمتر دیده شده از نقش حیاتی زنان در حفظ و انتقال میراث فرهنگی ایران را آشکار می سازد. این اثر، گواه تلاش بی وقفه نویسنده برای مستندسازی آواها، نغمه ها و ترانه هایی است که سینه به سینه از مادران به فرزندان منتقل شده و ریشه های عمیقی در باورها، آیین ها، کار و زندگی روزمره زنان ایرانی دارند. جاوید با قلمی روان، رویکردی مردم شناسانه و پژوهشی میدانی گسترده، موفق شده است تا نه تنها صدای زنان را به گوش ما برساند، بلکه به آن ها جایگاهی درخور در تاریخ موسیقی ایران ببخشد.

از لالایی های مادرانه که نخستین ارتباط کودک با زبان و ریتم است، تا ترانه های کار، آوازهای آیینی و سوگ وارانه، هر کدام فصلی از کتاب به خود اختصاص داده اند که عمق و تنوع فرهنگی زنان ایران را به تصویر می کشد. این کتاب نه تنها برای دانشجویان و پژوهشگران رشته های موسیقی، مردم شناسی، جامعه شناسی و مطالعات زنان یک منبع دست اول و ضروری است، بلکه برای هر علاقه مند به فرهنگ و هنر ایران زمین، دریچه ای نو به سوی درک عمیق تر از هویت و اصالت این مرز و بوم است. «نقش زن در موسیقی مناطق ایران»، یادآوری می کند که چگونه زنان، نه تنها در کنج خانه ها، بلکه در پهنه وسیع زندگی اجتماعی و فرهنگی، ستون های اصلی حفظ و پویایی فرهنگ موسیقایی ایران بوده اند. این میراث، نیازمند توجه، حمایت و پژوهش های مستمر است تا برای آیندگان نیز همچنان جاوید بماند.