ابعد الاجلین عده کدام زن است

ابعد الاجلین عده زن بارداری است که همسرش فوت کرده است. این قاعده فقهی، طولانی ترین مدت از دو زمان چهار ماه و ده روز (عده وفات عادی) و زمان وضع حمل را به عنوان عده او تعیین می کند. این حکم برای حفظ نسب، رعایت حقوق جنین و احترام به جایگاه زوجیت در اسلام وضع شده است. درک صحیح مفهوم عده و به ویژه قاعده ابعد الاجلین برای زنانی که در این شرایط دشوار قرار می گیرند، ضروری است تا بتوانند احکام شرعی و حقوقی خود را به درستی رعایت کنند. در این مقاله به بررسی دقیق مفهوم ابعد الاجلین، مبانی فقهی آن، شرایط تحقق و حالات خاص مربوط به آن می پردازیم.

۱. مفهوم ابعد الاجلین چیست؟

مفهوم ابعد الاجلین یکی از قواعد مهم و اساسی در فقه اسلامی است که به طور خاص در تعیین مدت عده برای زنانی که همسرشان فوت کرده و باردار هستند، کاربرد دارد. این عبارت به معنای دورترین دو مدت یا طولانی ترین از دو زمان است و به انتخاب مدتی اشاره دارد که از میان دو گزینه، زمان بیشتری را شامل می شود.

۱.۱. تعریف لغوی و اصطلاحی ابعد الاجلین

از نظر لغوی، «ابعد» به معنای دورتر و «اجلین» تثنیه «اجل» به معنای زمان یا مدت است. بنابراین، «ابعد الاجلین» به معنای طولانی ترینِ از میان دو زمان مشخص است.

در اصطلاح فقهی، این قاعده به این معنی است که عده زن باردارِ متوفی عنها زوجها (زنی که شوهرش فوت کرده و باردار است) بر اساس یکی از دو معیار زیر تعیین می شود:

• چهار ماه و ده روز: این مدت، عده وفات برای زن غیر باردار است و مبنای قرآنی دارد.
• وضع حمل: این مدت به معنای به دنیا آمدن جنین است و ملاک عده برای زن باردار مطلقه است.

طبق قاعده ابعد الاجلین، از میان این دو مدت، هر کدام که طولانی تر باشد، به عنوان عده زن باردار محسوب می شود. این انتخاب دقیق و هوشمندانه در شریعت اسلام، به گونه ای صورت گرفته که تمامی ابعاد حقوقی و اخلاقی مربوط به وضعیت زن و جنین در نظر گرفته شود.

۱.۲. مثال های کاربردی برای درک بهتر ابعد الاجلین

برای روشن تر شدن این مفهوم و کاربرد آن در زندگی واقعی، به دو مثال مهم توجه کنید:

1. زن باردار در مراحل اولیه (مثلاً ماه اول یا دوم بارداری) و فوت همسر:

   تصور کنید زنی در ماه اول بارداری است و همسرش فوت می کند. در این حالت، زمان باقی مانده تا وضع حمل حدود هشت یا هفت ماه خواهد بود. از طرفی، عده وفات عادی (چهار ماه و ده روز) حدود ۱۳۰ روز است. واضح است که هفت یا هشت ماه، طولانی تر از چهار ماه و ده روز است. بنابراین، طبق قاعده ابعد الاجلین، عده این زن تا زمان وضع حمل او خواهد بود، حتی اگر این مدت بیش از چهار ماه و ده روز به طول انجامد.

2. زن باردار در مراحل پایانی (مثلاً یک هفته مانده به زایمان) و فوت همسر:

   زنی را در نظر بگیرید که در روزهای پایانی بارداری، مثلاً یک هفته قبل از زایمان، همسرش فوت می کند. در این وضعیت، مدت زمان باقی مانده تا وضع حمل بسیار کوتاه (یک هفته) است، در حالی که مدت چهار ماه و ده روز، بسیار طولانی تر از آن است. لذا، عده این زن چهار ماه و ده روز خواهد بود، زیرا این مدت از زمان باقی مانده تا وضع حمل طولانی تر است و طبق قاعده ابعد الاجلین، مدت طولانی تر ملاک قرار می گیرد.

این مثال ها نشان می دهند که چگونه شریعت اسلام با در نظر گرفتن متغیرهای مختلف، حکم عادلانه و جامعی را برای این شرایط حساس ارائه می دهد.

۱.۳. هدف از وضع قاعده ابعد الاجلین در شریعت

قاعده ابعد الاجلین تنها یک حکم شرعی نیست، بلکه دارای حکمت و فلسفه ای عمیق است که با اهداف عالیه اسلام در حفظ نظام خانواده و حقوق افراد تشریع شده است:

• حفظ نسب: یکی از مهمترین اهداف عده به طور کلی، و ابعد الاجلین به طور خاص، حفظ و تعیین صحیح نسب جنین است تا از اختلاط انساب و پیامدهای اجتماعی و حقوقی آن جلوگیری شود. با این حکم، اطمینان حاصل می شود که نسب فرزند به درستی مشخص و ثبت می گردد و از هرگونه شائبه در این زمینه پیشگیری می شود.
• احترام به زوجیت و شوهر متوفی: مدت چهار ماه و ده روز عده وفات، زمان سوگواری و احترام به زندگی مشترک از دست رفته است. این مدت، فرصتی برای پذیرش فقدان، گذر از غم و ادای احترام به همسر متوفی است. این سوگ، هم جنبه عاطفی دارد و هم جنبه شرعی و اجتماعی.
• حفظ حقوق جنین و مادر: این قاعده با در نظر گرفتن هر دو حالت بارداری و وفات، حقوق مادر و جنین را به طور جامع پوشش می دهد. این حکم به زن باردار فرصت می دهد تا در آرامش دوران سوگ و بارداری خود را طی کند، بدون اینکه بلافاصله پس از زایمان، به دلیل اتمام عده، تحت فشار ازدواج مجدد قرار گیرد یا بالعکس. این تعادل میان حقوق مادر و جنین، از ویژگی های برجسته احکام اسلامی است.

۲. عده ابعد الاجلین مخصوص کدام زن است؟ (پاسخ تفصیلی به سوال اصلی)

همانطور که پیشتر اشاره شد، ابعد الاجلین عده زن بارداری است که شوهرش فوت کرده است. این قاعده فقط برای گروه خاصی از زنان و با شرایط مشخصی به کار می رود و در سایر موارد عده، احکام متفاوتی جاری است.

۲.۱. شرایط اصلی شمول قاعده ابعد الاجلین

برای اینکه عده زنی بر اساس قاعده ابعد الاجلین محاسبه شود، دو شرط اساسی باید محقق گردد که وجود هر دوی آن ها ضروری است:

1. زن باید در زمان فوت شوهر باردار باشد (حامل): این شرط به این معناست که اگر زن در زمان وفات همسر باردار نباشد، یا اگر بارداری او پس از فوت شوهر آغاز شده باشد (که به لحاظ شرعی نادرست و محال است)، این قاعده شامل او نمی شود. بارداری باید در زمان فوت شوهر محرز و قطعی باشد، چه با علائم بالینی آشکار و چه با آزمایشات پزشکی که بارداری را تأیید می کنند.
2. مرگ شوهر باید محقق شده باشد (وفات): این قاعده صرفاً مربوط به عده وفات است و شامل عده طلاق نمی شود. فوت شوهر باید به صورت قطعی مشخص و تأیید شده باشد. این شامل فوت طبیعی، قتل یا هر عامل دیگری که منجر به مرگ شود، می گردد. در صورتی که شوهر مفقودالاثر باشد و فوت او محرز نگردیده باشد، احکام دیگری جاری است.

۲.۲. تمایز ابعد الاجلین با دیگر انواع عده

برای جلوگیری از هرگونه ابهام و درک دقیق تر جایگاه ابعد الاجلین، لازم است آن را از سایر انواع عده تمایز دهیم. این تمایزگذاری به فهم بهتر احکام شرعی کمک شایانی می کند:

• عده وفات زن غیر باردار: اگر زنی باردار نباشد و همسرش فوت کند، عده او صرفاً چهار ماه و ده روز (حدود ۱۳۰ روز) است. در این حالت، قاعده ابعد الاجلین معنایی ندارد زیرا تنها یک مدت زمان مشخص (چهار ماه و ده روز) مطرح است و مدت دیگری برای مقایسه وجود ندارد.
• عده طلاق زن باردار: اگر زن باردار باشد و از همسرش طلاق بگیرد (نه اینکه او فوت کند)، عده او صرفاً تا زمان وضع حمل (زایمان) است. در این مورد، نیازی به رعایت چهار ماه و ده روز نیست و با به دنیا آمدن جنین، عده او پایان می یابد. آیه قرآن به صراحت این حکم را بیان کرده است.
• عده وفات زن یائسه و زن غیر مدخوله: برای زنی که یائسه است (و طبیعتاً باردار نمی شود) و همچنین زنی که قبل از نزدیکی همسرش فوت کرده است، عده وفات چهار ماه و ده روز است. در این موارد نیز ابعد الاجلین مطرح نیست، زیرا شرط بارداری وجود ندارد.

۲.۳. اهمیت تشخیص صحیح نوع عده

تشخیص دقیق و صحیح نوع عده، از اهمیت فوق العاده ای در فقه و حقوق برخوردار است. اشتباه در محاسبه یا تشخیص نوع عده می تواند پیامدهای شرعی و حقوقی جدی به دنبال داشته باشد. برای مثال، ازدواج مجدد قبل از اتمام عده شرعاً حرام و باطل است و می تواند آثار حقوقی سنگینی را در پی داشته باشد. همچنین، عدم رعایت عده، می تواند در برخی موارد، موجب حرمت ابدی ازدواج با همسر بعدی شود. بنابراین، در موارد مشکوک یا پیچیده، مشاوره با فقیه، مرجع تقلید یا وکیل متخصص در امور خانواده ضروری است تا از صحت اقدامات خود اطمینان حاصل شود و حقوق شرعی و قانونی فرد به طور کامل رعایت گردد.

۳. مبانی فقهی و مستندات شرعی ابعد الاجلین

حکم ابعد الاجلین در فقه اسلامی بر اساس مستندات محکم و معتبری از قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه اطهار (علیهم السلام) استوار است. این مستندات به دقت توسط فقها بررسی و تحلیل شده اند تا به این قاعده مهم دست یابند.

۳.۱. آیات قرآن کریم و چگونگی جمع بین آن ها

دو آیه کلیدی در قرآن کریم، مبنای اصلی این قاعده را تشکیل می دهند که در نگاه اول ممکن است متضاد به نظر برسند، اما فقها با جمع و تفسیر دقیق به قاعده ابعد الاجلین رسیده اند:

• آیه ۲۳۴ سوره بقره: ﴿وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا…﴾

  این آیه به وضوح بیان می کند که زنانی که همسرانشان فوت می کنند، باید چهار ماه و ده روز عده نگه دارند. این مدت، ملاک عده وفات برای زنانی است که باردار نیستند و به عنوان مدت سوگواری و احترام به زندگی مشترک از دست رفته تعیین شده است.

• آیه ۴ سوره طلاق: ﴿…وَأُولَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن يَضَعْنَ حَمْلَهُنَّ…﴾

  این آیه نیز به صراحت اشاره دارد که مدت عده برای زنان باردار، تا زمان وضع حمل (به دنیا آوردن فرزندشان) است. این حکم در درجه اول برای زنان باردار مطلقه بیان شده و هدف آن، حفظ نسب و اطمینان از عدم اختلاط فرزندان است.

جمع بین آیات در فقه امامیه: فقهای امامیه برای جمع بین این دو آیه در مورد زن باردارِ متوفی عنها زوجها، قاعده ابعد الاجلین را استنباط کرده اند. استدلال این است که در خصوص زن باردار، هر دو آیه قابل اجرا هستند؛ آیه بقره ناظر به احترام به متوفی و آیه طلاق ناظر به حفظ نسب و حقوق جنین است. از آنجا که شریعت همواره به حفظ کامل حقوق و احتیاط در امور حساس مایل است، طولانی ترین مدت از این دو را برای عده در نظر می گیرد تا هر دو حق (حق شوهر و حق جنین) به بهترین نحو رعایت شوند. این روش جمع بین آیات، نشان از عمق و جامعیت فقه اسلامی دارد.

۳.۲. روایات و احادیث معتبر

علاوه بر آیات قرآن، روایات متعددی از ائمه اطهار (علیهم السلام) نیز مؤید قاعده ابعد الاجلین هستند. این روایات، تفاسیر عملی و جزئیاتی از احکام قرآنی را ارائه می دهند و در بسیاری موارد به صراحت یا تلویحاً این قاعده را تأیید می کنند. به عنوان مثال، روایاتی وجود دارند که در پاسخ به سوالاتی درباره عده زن باردار پس از فوت شوهر، حکم به رعایت طولانی ترین دو مدت داده اند. هرچند پرداختن به جزئیات سند و دلالت هر روایت در این مقاله نمی گنجد، اما وجود اجماع فقها بر این قاعده، نشان دهنده استناد قوی به این روایات است.

بسیاری از این روایات، در کتب فقهی و حدیثی معتبر شیعه، از جمله کافی، تهذیب الاحکام و وسائل الشیعه، ذکر شده اند و فقها در استنباط احکام، به آن ها استناد کرده اند. این روایات، تکمیل کننده و تبیین کننده آیات قرآن هستند و جزئیات بیشتری را در مورد این حکم ارائه می دهند.

۳.۳. اجماع و نظر مشهور فقهای امامیه

قاعده ابعد الاجلین از جمله احکامی است که مورد قبول و اجماع فقهای امامیه قرار گرفته است. این اجماع به معنای اتفاق نظر و عدم وجود اختلاف اساسی میان علمای بزرگ شیعه بر این حکم است. اجماع فقها، به خودی خود یکی از مستندات قوی برای اثبات این قاعده محسوب می شود و نشان دهنده قطعیت و عدم اختلاف جدی در این حکم میان مراجع بزرگ دینی است. این اتفاق نظر، به دلیل استحکام مبانی قرآنی و روایی آن شکل گرفته است.

۳.۴. اشاره کوتاه به دیدگاه اهل سنت

در مقابل دیدگاه فقهای امامیه، برخی از مذاهب اهل سنت، در مورد زن باردارِ متوفی عنها زوجها، صرفاً وضع حمل را ملاک پایان عده می دانند و مدت چهار ماه و ده روز را در نظر نمی گیرند. آن ها آیه ۴ سوره طلاق را مطلقاً بر تمام زنان باردار، چه مطلقه و چه متوفی عنها زوجها، حاکم می دانند و نیازی به جمع بین دو آیه با قاعده ابعد الاجلین نمی بینند. این تفاوت دیدگاه، ناشی از تفاوت در روش های استنباط و جمع بین ادله شرعی است که در مذاهب مختلف اسلامی وجود دارد. با این حال، در فقه امامیه، قاعده ابعد الاجلین به عنوان حکم قطعی و مورد اتفاق پذیرفته شده است.

۴. حالات خاص و نکات مهم در عده ابعد الاجلین

در فرآیند تعیین عده ابعد الاجلین، ممکن است حالات خاصی پیش آید که نیاز به توضیح و دقت بیشتری دارند. در ادامه به بررسی برخی از این موارد می پردازیم تا درک جامعی از این حکم شرعی حاصل شود:

۴.۱. حکم سقط جنین در عده ابعد الاجلین

سقط جنین یکی از مواردی است که می تواند بر مدت عده ابعد الاجلین تأثیر بگذارد و شرایط مختلفی دارد که باید به دقت بررسی شود:

• سقط جنین قبل از اتمام چهار ماه و ده روز: اگر جنین قبل از اتمام مدت چهار ماه و ده روز از زمان وفات شوهر سقط شود، عده زن با سقط جنین پایان می یابد. در این حالت، «وضع حمل» (که سقط جنین نیز نوعی از آن محسوب می شود) محقق شده و چون مدت چهار ماه و ده روز هنوز به اتمام نرسیده بود، زمان وضع حمل (که همان سقط جنین است) طولانی تر محسوب می شود یا به عبارت دیگر، مدت وضع حمل که منجر به پایان عده می شود، زودتر اتفاق افتاده و ملاک قرار می گیرد.
• سقط جنین بعد از اتمام چهار ماه و ده روز: اگر جنین بعد از گذشت چهار ماه و ده روز از زمان وفات شوهر سقط شود، عده زن قبلاً با اتمام مدت چهار ماه و ده روز پایان یافته است. در این حالت، چهار ماه و ده روز طولانی ترین مدت بوده و عده پیشتر به اتمام رسیده است و سقط جنین پس از آن، تأثیری بر پایان عده ندارد.

شرط سقط: لازم به ذکر است که برای پایان یافتن عده با سقط جنین، دفع کامل جنین، چه به صورت زنده یا مرده، و چه به صورت کامل یا ناقص (در صورتی که عرفاً وضع حمل صدق کند)، ضروری است و صرف فوت جنین در شکم مادر بدون دفع آن، باعث اتمام عده نمی شود.

۴.۲. عدم اطلاع اولیه از بارداری

گاهی اوقات زن در ابتدا از بارداری خود مطلع نیست و شروع به رعایت عده وفات عادی (چهار ماه و ده روز) می کند. اگر در طول این مدت یا حتی پس از آن متوجه بارداری خود شود، عده او بلافاصله به ابعد الاجلین تغییر می کند. در این صورت، زن باید از زمان فوت شوهر، طولانی ترین مدت بین چهار ماه و ده روز و زمان وضع حمل را به عنوان عده خود در نظر بگیرد. این موضوع نشان می دهد که واقعیت بارداری، بر تصور اولیه زن ارجحیت دارد و حکم شرعی بر اساس واقعیت تعیین می شود.

۴.۳. فوت جنین در شکم مادر

اگر جنین در شکم مادر فوت کند اما هنوز دفع نشده باشد، عده زن پایان نمی یابد. پایان عده منوط به وضع حمل یا دفع کامل جنین است. تا زمانی که جنین، چه مرده و چه زنده، از بدن مادر خارج نشده باشد، عده ادامه خواهد داشت. این حکم به این دلیل است که وجود جنین در رحم، حتی اگر مرده باشد، وضعیت خاصی را برای مادر ایجاد می کند که پایان عده را به دفع کامل آن موکول می کند.

۴.۴. بارداری چندقلو (توأمان)

در صورتی که زن باردار چندقلو (مثلاً دوقلو یا سه قلو) باشد، پایان عده او با دفع و به دنیا آمدن آخرین جنین است. حتی اگر یکی از جنین ها زودتر به دنیا بیاید، عده تا زمانی که تمام جنین ها متولد شوند، ادامه خواهد داشت. سپس قاعده ابعد الاجلین اعمال می شود که طولانی ترین مدت بین چهار ماه و ده روز و زمان دفع آخرین جنین ملاک خواهد بود. این دقت در احکام، تضمین کننده حفظ حقوق تمامی جنین ها و مادر است.

۴.۵. سایر موارد احتمالی و پاسخ های کوتاه

• سقط عمدی جنین: سقط عمدی جنین شرعاً حرام است و گناه بزرگی محسوب می شود. از نظر فقهی، سقط عمدی (اگرچه در برخی موارد نادر و با شرایط خاص و با اجازه متخصصین ممکن است جنبه درمانی پیدا کند) تأثیری بر مدت عده (که باید بر اساس حالت طبیعی محاسبه شود) ندارد، مگر اینکه جنین به طور کامل دفع شود.
• تشخیص نادرست بارداری: اگر به اشتباه تصور شود که زن باردار است و سپس مشخص شود که باردار نبوده، عده او از ابتدا همان چهار ماه و ده روز خواهد بود و نیازی به اعمال قاعده ابعد الاجلین نیست.
• فقدان شوهر (غیبت): این قاعده تنها برای وفات شوهر است. در مورد فقدان شوهر و حکم غائب مفقودالاثر، احکام متفاوتی وجود دارد که از حوزه این قاعده خارج است و زن باید بر اساس قوانین مربوط به غائب مفقودالاثر اقدام کند.

۵. احکام و حقوق مرتبط با زن در عده وفات حامل

زنی که در عده وفات حامل قرار دارد، علاوه بر رعایت مدت خاص عده، دارای حقوق و تکالیف شرعی و حقوقی ویژه ای است که شناخت آن ها برای حفظ کرامت و حقوق او از اهمیت بالایی برخوردار است. این احکام به منظور حمایت جامع از زن و جنین در این دوران دشوار وضع شده اند.

۵.۱. نفقه (حمایت مالی)

حق نفقه زن باردار در طول مدت عده وفات، یکی از مهمترین حقوق اوست. این نفقه شامل هزینه خوراک، پوشاک، مسکن و سایر نیازهای متعارف زندگی می شود.

• نفقه زن: زن در طول مدت عده ابعد الاجلین، حق دریافت نفقه را از اموال متوفی دارد. این حق حتی در صورتی که زن خود دارای تمکن مالی باشد، ساقط نمی شود. نفقه زن از اموال شوهر متوفی پرداخت می شود و جزء دیون ممتاز محسوب می گردد.
• نفقه جنین: جنین نیز دارای حق نفقه است که این نفقه نیز از اموال متوفی تأمین می شود. این امر نشان دهنده حمایت شرع از وجود جنین و حفظ حیات و سلامت اوست. این نفقه معمولاً پس از تولد جنین و از سهم الارث او محاسبه می شود، اما حمایت مالی از مادر در دوران بارداری خود به نوعی تأمین کننده نیازهای جنین نیز هست.

۵.۲. حق سکونت

زن در عده وفات، حق دارد در منزل شوهر متوفی اقامت کند. این حق سکونت تا پایان مدت عده ابعد الاجلین پابرجاست. این امر به زن کمک می کند تا در شرایط سوگواری و بارداری، ثبات و آرامش بیشتری داشته باشد و تحت فشارهای روانی و معیشتی کمتری قرار گیرد. خروج از منزل شوهر در این دوره، جز با عذر شرعی یا قانونی، جایز نیست.

۵.۳. حداد (رعایت سوگ)

یکی از تکالیف شرعی زن در عده وفات، رعایت حداد است. حداد به معنای ترک زینت و آراستگی، پوشیدن لباس های عزا (در عرف جامعه)، پرهیز از کارهایی که جنبه لهو و لعب دارند، و به طور کلی رعایت حال سوگواری و احترام به شوهر متوفی است. این حکم در طول تمام مدت عده ابعد الاجلین (چه چهار ماه و ده روز و چه تا زمان وضع حمل اگر طولانی تر باشد) واجب است.

رعایت حداد به معنای گوشه نشینی مطلق و ترک تمامی فعالیت های ضروری زندگی نیست، بلکه به معنای پرهیز از زینت و رفتارهای مغایر با حالت سوگواری است که در عرف جامعه اسلامی پذیرفته نیست و با مقام و حرمت متوفی منافات دارد. فعالیت های ضروری زندگی و معاشرت های متعارف با رعایت این اصول مجاز است.

۵.۴. ازدواج مجدد

ازدواج مجدد زن قبل از پایان کامل عده ابعد الاجلین، شرعاً حرام و باطل است. هرگونه عقد نکاحی که در این دوره بسته شود، باطل بوده و آثاری از جمله حرمت ابدی در برخی موارد را در پی خواهد داشت. به عنوان مثال، اگر مردی با زنی که در عده وفات حامل است و نسبت به بارداری او آگاه است، ازدواج کند، آن ازدواج باطل و رابطه آن ها حرام ابدی می شود. بنابراین، زن باید تا اتمام دقیق و کامل عده خود صبر کند و هیچ اقدام عجولانه ای برای ازدواج مجدد انجام ندهد.

۵.۵. ارث

بر خلاف برخی تصورات، آغاز عده وفات هیچ تأثیری بر حق ارث بری زن از همسر متوفی اش ندارد. زن از لحظه فوت شوهر، مستحق سهم الارث خود از ترکه اوست و مدت عده، مانعی برای دریافت این حق نیست. همچنین جنین نیز در صورت زنده متولد شدن، از همسر متوفی ارث می برد و سهم او پس از تولد مشخص خواهد شد. این حکم نشان می دهد که عده، صرفاً یک دوره زمانی برای رعایت احکام خاص است و ارتباطی به حقوق مالی و ارثی ندارد.

۶. جمع بندی و نتیجه گیری

در این مقاله به صورت جامع به مفهوم ابعد الاجلین و جایگاه آن در احکام عده وفات زن باردار پرداختیم. ابعد الاجلین عده زن بارداری است که همسرش فوت کرده و به معنای طولانی ترین مدت از میان دو زمان چهار ماه و ده روز (عده وفات عادی) و زمان وضع حمل است که به عنوان مدت عده زن باردار متوفی عنها زوجها در نظر گرفته می شود. این قاعده فقهی، بر پایه آیات قرآن کریم، روایات معتبر و اجماع فقهای امامیه استوار است و با هدف حفظ نسب، احترام به شوهر متوفی و صیانت از حقوق جنین و مادر وضع گردیده است.

همانطور که توضیح داده شد، این قاعده در شرایط خاصی اعمال می شود و با دیگر انواع عده تفاوت دارد. شناخت دقیق حالات مختلف مانند سقط جنین، عدم اطلاع از بارداری و بارداری چندقلو، برای رعایت صحیح احکام شرعی ضروری است. همچنین، زن در طول عده وفات حامل، از حقوقی چون نفقه، حق سکونت و ارث برخوردار است و تکالیفی مانند رعایت حداد و پرهیز از ازدواج مجدد را بر عهده دارد.

با توجه به حساسیت و اهمیت احکام مربوط به عده وفات و ابعد الاجلین، به کلیه افراد، به ویژه زنانی که در این شرایط قرار می گیرند، توصیه می شود در صورت وجود هرگونه ابهام یا بروز موارد خاص، حتماً با مراجع تقلید، فقها یا مشاوران حقوقی و مذهبی معتبر مشورت نمایند تا از صحت اقدامات خود اطمینان حاصل کنند. رعایت این احکام نه تنها جنبه عبادی دارد، بلکه به حفظ نظام خانواده و تضمین حقوق فردی و اجتماعی در جامعه اسلامی کمک شایانی می کند و ثبات و آرامش را در این دوران حساس فراهم می آورد.